Kapela Batareja
Kapela powstała w 2017r. Jest zafascynowana muzyką tradycyjną z różnych stron Polski. Coraz częściej sięga jednak po repertuar wschodniej jej części – muzykę Suwalszczyzny, Podlasia, Lubelszczyzny i Zamojszczyzny, a także wschodniego pogranicza. Tworzący zespół artyści działają na różnych polach kultury w Białymstoku, w regionie oraz na terenie Polski i poza nią.
Mateusz Tymura – akordeon
Zbyszek Rusiłowicz – cymbały rzeszowskie
Julita Charytoniuk – baraban, bębenek obręczowy
Magdalena Dąbrowska – skrzypce, taniec
Wyliczanki
Deszczyk pada, słonce świeci,
czarownica masło kleci.
Ukleciła, postawiła,
przyszła świnia wywróciła.
Raz, dwa, trzy – wychodź ty.
Lata ptaszek po ulicy,
szuka sobie ziarn pszenicy,
A ja sobie stoję w kole
i wybieram kogo wolę
Pałka, zapałka,
dwa kije,
kto się nie schowa,
ten kryje!
Entliczek, pętliczek,
czerwony stoliczek,
na kogo wypadnie,
na tego bęc!
Siedzi baba na ratuszu,
miele kawę w kapeluszu.
Przyszedł dziad, kawę zjadł,
baba fikła, a on spadł.
Busioł, busioł klekotun,
uziaw babu za kołtun.
Wona joho kułakom,
a wuon babu dziubakom.
Bieh kuot czerez płuot,
probiw nuożku i żywuot.
Kuoszka joho szkodowała,
medom nuożku szmarowała.
Pieśni
Cienka niewielka w lenku kanapielka. Zespół śpiewaczy z Rakowicz. Suwalskie i Podlasie. Seria Muzyka Źródeł. Polskie Radio
Cienka niewielka w lenku kanapielka
Hej wino, wino zielono
Tam dziewczyna pawki pasie
Pawki pasie, piórka zbiera
Piórka zbiera, wieniec wije
I uwiła pełen wieniec
I włożyła go na głowę
Skąd się wzięły bujne wiatry
I zerwały tej pannie wieniec
Wściekła biegła w kraj dunaju, gaju
Napotkała dwóch rybałowców
Ach wy moje rybałowcy
A zarzućcie swoje sieci
A złapajcie ten pawi wieniec
A co za dar dla nas będzie
Kopa jajek na talerzu
Co śpiewali kawalerzy.
Cy ty Antoś malowany
Cy ty Antoś malowany, cy ty zawse taki samy.
U mnie takie malowidło, w studni woda, w safie mydło /2
Jestem sobie coś do rzecy, nikt mi tego nie zaprzecy.
Nie zaprzecy, nie zabroni, sie spodobał mi Antoni /2
Stoi w kole Podlasianka, ma sukienke wpół kolanka.
Złożcie chłopcy po seść groszy, niech sukienke dłuzso nosi /2
O pieniądze was nie prose, jaką zechce taką nose
Dam ja dla was pół złotego od sukienki odcepnego /2
Jestem sobie biała róża, nie za wielka, nie za duza.
Jestem wzrostu nieduzego, lec honoru wspaniałego /2
Żebym ja sto grosy miała z miasta chłopca bym kochała,
Ale nie mam ni seląga, musze kochać z wioski drąga /2
https://www.youtube.com/watch?v=l3t6VctwvAk
Położu kładku
Położu kładku werbowu, werbowu,
Czas wam diewońki do domu, do dom(u)
A Ty Maniusiu tut zostań, tut zostań
Pryjiede Iwanko ruczku dast’, ruczku (dast’)
Pryweze winok ze Lwowa, ze Lwowa
Znosy Maniulko zdorowa, zdorow(a)
A jak ne znosysz, sestrye daj,sestrye daj
Sama mołoda mnie zostań, mnie zost(ań)
Siołom jiedu, siołom jiedu, siołom po kołodcy
a deś moju dziwczynońku obnimajut chłopcy /2
Obnimajte, obnimajte, ono ne cyłujte
Chot’ dla mojej dziwczynońki liczka ne zmarnujte /2
Obnimali, obnimali, wże pocyłowali
i dla mojej dziwczynońki liczko zmarnowali /2
Moje liczko jak jabłyczko, sama jak jahoda
jak ja wyjdu na hulicu, ja wsiem chłopcam hoża /2
Oj da luli, luli, naletieli kury.
Stali na worotioch, w czerwonych czobotioch.
Stali sokotaty, ne ma czoho jisty daty.
Ne horochu trochu, ne jaczmeniu żmeniu, ne owsa kiszeniu,
Ne pszenyci nahawyci kob lubyli mołodyci.
Pada deszczyk pada
Pada deżdżyk pada, na moja rosada
Oj, kiedy, oj kiedy z Rakowicz wyjad(e)
Wyjade, wyjade, nie za rok, nie za dwa
Niejedna ślozeńka z oczeńka wypa(dnie)
Spadnie ona spadnie, ale nie przepadnie
Na mojej matuli, na fartuszek spad(nie)
A z tego fartuszka wyleciała ptuszka,
Z rączkami, z nóżkami, z modrymi oczka(mi)
Oczka moje oczka, gdzie wy wyglądacie
Na zachód słońeńka gdzie kochanie ma(cie)
Kochanie, kochanie bodaj cie nie znaci
Lepsza moja cnota, niźli poważa(nie)
Kto kochania nie zna, ten Boga szczęśliwy
Ma nocke spokojną, dzionek nie tęskli(wy)
Zabawy ruchowe
Rolnik sam w dolinie
Popularna zabawa przedszkolna znana w całej Polsce w wariancie melodii śpiewanym na Podlasiu. Stoimy w kole śpiewając piosenkę. Jedna osoba przechadza się pomiędzy stojącymi i przy początku każdej zwrotki dobiera kolejne osoby do korowodu.
Rolnik sam w dolinie
hejże hejże hejże ha
Rolnik sam w dolinie
Rolnik bierze żonę
hejże hejże hejże ha
Rolnik bierze żonę
Żona bierze dziecko
hejże hejże hejże ha
Żona bierze dziecko
Dziecko bierze nianię
hejże hejże hejże ha
Dziecko bierze nianię
Niania bierze kotka
hejże hejże hejże ha
Niania bierze kotka
Kotek bierze myszkę
hejże hejże hejże ha
Kotek bierze myszkę
Myszka bierze serek
hejże hejże hejże ha
Myszka bierze serek
Ser zostaje w kole
bo nie umiał w szkole
tabliczki mnożenia
ani podzielenia
Chodzi lisek
Zabawa – łapanka, znana w całej Polsce. Uczestnicy stoją lub siedzą w kole, trzymają ręce z tyłu, a wewnętrzną część dłoni skierowaną ku górze. Tytułowy lisek spaceruje na zewnątrz koła, wymachując zwiniętą chusteczką lub innym przedmiotem symbolizującym lisi ogon. Uczestnicy recytują tekst:
Chodzi lisek koło drogi,
cichuteńko stawia nogi (lub: nie ma łapy ani nogi)
A już temu trzy niedzieli,
jak my liska nie widzieli.
A ja lisi ogon mam,
komu zechcę, temu dam.
Lisek podrzuca komuś swój ogon i zaczyna uciekać. Osoba, która dostała ogon, musi złapać liska, zanim ten zajmie jej miejsce lub znajdzie się w środku koła (wariant do wy boru). Pozostali uczestnicy zabawy mogą utrudniać liskowi ucieczkę.
Przy zabawie ze starszymi dziećmi sprawdza się wariant z zamkniętymi oczami. Wszyscy w kole zamykają oczy, otwierają na ostatnie słowa recytowanego tekstu.
Pierścień
Zabawa znana w całej Polsce w różnych wariantach. Tu wariant z melodią łemkowską. Uczestnicy ustawiają się w kręgu, w środku znajduje się jedna osoba. Tytułowy pierścień „po kole sobie chodzi” – jest przekazywany z ręki do ręki lub przesuwany po sznurku, który trzymają przed sobą uczestnicy, tak by nie było widać w którym miejscu akurat się znajduje. Można zmylać szukającego zmieniając kierunek przesuwania pierścienia. Po trzech nieudanych próbach odgadnięcia, można wymyśleć osobie ze środka kręgu zadanie do wykonania.
Oj, krąży pierścień, krąży,
po kole sobie chodzi
A kto go dostanie, a kto go dostanie, |
o niech się z tym nie zdradzi | x2
Oj krąży pierścień, krąży,
on ciągle miejsce zmienia
Nie patrz na mnie, nie patrz, nie patrz na mnie, nie patrz, |
bo ja nie mam pierścienia | x2
Konopie
Zabawa „pokazywanka” na melodię z Sejneńszczyzny. Jej elementy odwołują się do kolejnych etapów obróbki konopii od zasiania, poprzez wzrost, suszenie, po zwijanie konopnego sznurka. Tworzymy koło. W środku stoi jedna osoba. Pokazuje czynność, o której jest mowa w danej zwrotce piosenki. Uczestnicy powtarzają tę czynność i zaczynają iść po kole. Osoba ze środka dołącza do koła i zaprasza na swoje miejsce kolejnego uczestnika.
Posiałam konopie na brzegu morza,
Posiałam konopie na brzegu morz(a)
Hej lija, konopija, na brzegu morza
Hej lija, konopija, na brzegu morz’
Wzyszły konopie na brzegu morza | x2
Hej lija, konopija na brzegu morza | x2
Wyrosły konopie na brzegu morza
Hej lija, konopija na brzegu morza
Zerwałam konopie na brzegu morza
Hej lija, konopija, na brzegu morza
Suszyłam konopie na brzegu morza
Hej lija, konopija na brzegu morza
Moczyłam/rosiłam konopie na brzegu morza
Hej lija, konopija na brzegu morza
Międliłam konopie na brzegu morza
Hej lija, konopija na brzegu morza
Czesałam konopie na brzegu morza
Hej lija, konopija na brzegu morza
Zwijałam konopie na brzegu morza
Hej lija, konopija na brzegu morza.
Konopki
Zabawa śpiewana, znakomita na początek zajęć, sprzyja zapamiętywaniu imion uczestników. Podczas śpiewania o konopkach, wywołuje się po kolei (po imieniu) osoby, które przyłączają się do korowodu. Korowód może wędrować po całym pomieszczeniu, z trudno dostępnymi zakamarkami włącznie.
Poszły dzieci konopki rwać,
konopki rwać,
małe snopki wiązać
Hej nas mało nas,
chodź Iwonko do nas.
Przepióreczka nasza pani
Zabawa „łapanka” na melodię z Wileńszczyzny. Uczestnicy ustawiają się w dwóch równoległych rzędach. W jednym rzędzie stają chłopcy, w drugim dziewczęta. Pierwszy chłopiec bierze za rękę pierwszą dziewczynkę. Para trzymając się za ręce, unosi je do góry, przechodzi dookoła utworzonych rzędów – najpierw dookoła jednego, potem drugiego rzędu. Kiedy melodia z wolnej zmienia się na szybką, to znak, że dziewczynka ma uciekać od chłopca. Chłopiec ją goni. Jeśli ją złapie, zanim ta wróci na swoje miejsce w rzędzie, dostaje buziaka. Wtedy dziewczynka idzie na koniec swojego rzędu, a chłopiec powtarza zabawę z kolejną dziewczynką. Jeśli dziewczynce uda się uciec, wtedy ona dostaje buziaka od chłopca i chłopiec idzie na koniec swojego rządu, a dziewczynka bawi się dalej.
Uczestnicy zabawy śpiewają:
Przepióreczka nasza pani poleciała w krzaki,
a ja za nią jak za panią straciwszy chodaki
Łap, kotku, łap sobie, co złapiesz to tobie |x2
Leniwy kotek, leniwy. Nie może złapać zwierzyny.
A myszka w stodole spoziera na pole |x2
Jaworowi ludzie
Dwie osoby stają naprzeciwko siebie i łączą u góry ręce, tworząc most. Pod mostem, trzymając się za ręce, przechodzą pozostali uczestnicy. Wszyscy skandują:
Jawor, jawor, jaworowi ludzie!
Co wy tu robicie?
Budujemy mosty
dla pana starosty.
Tysiąc koni przepuszczamy,
a jednego zatrzymamy.
Na hasło „ a jednego zatrzymamy”, zatrzymana zostaje osoba, która akurat znalazła się pod mostem. Dołącza do mostu jako jedno z przęseł – staje z rękoma podniesionymi do góry. Osoba, która zostanie złapana jako ostatnia może dostać nagrodę albo zaczynać kolejną zabawę.
Jazczur
Dawna zabawa weselna. Jedna osoba wybrana Jaszczurem siada na stołeczku wewnątrz kola z kapeluszem do którego pozostali uczestnicy zabawy wrzucają drobne fanty (takie, które będą w stanie rozpoznać). W trakcie piosenki Jaszczur wybiera jeden fant i pokazuje go wszystkim. Osoba, której fant został pokazany ucieka z koła i próbuje zająć miejsce Jaszczura a Jaszczur próbuje złapać uciekającą osobę. Jeśli złapie, osoba wraca do koła.
Jaszczur, jaszczur jaszczureczek
proszę oddać mój wianeczek
mój wianeczek lawendowy
ja straciłam z mojej głowy
a mnie mama przykazała |
żebym wianek odebrała | x2
Wiedźma
Zabawa stworzona współcześnie wykorzystująca muzykę tradycyjną. Na filmie pokazane są różne warianty zabawy.
Wariant podstawowy: Jena osoba jest wiedźmą, pozostałe osoby dobierają się w pary, gdzie jedna osoba jest chatką a druga mieszkańcem. Chatka staje w rozkroku z rękami złączonymi nad głową tworząc daszek. Mieszkańcy w kucki zajmują miejsce pod osobą tworzącą domek. Wiedźma wybiera dla wszystkich sposób poruszania się w trakcie muzyki. Gdy muzyka ustaje osoby-chatki tworzą domki a mieszkańcy wracają do swoich chatek. W tym czasie wiedźma może zająć dowolną chatkę zanim wróci jej mieszkaniec, który zostając bez chatki zostaje wiedźmą i wymyśla kolejne zadanie ruchowe.
Tańce
Siemieniec chłopcy Siemieniec, Dajcie czapeczkę za wieniec. x2
Ani czapeczki ni wieńca, tańcujcie chłopcy Siemieńca. x2
Kolędowanie zimowe
Z tamtej strony dworu zielenią się zioła
Z tamtej strony dworu zielenią się zioła
I wyszła tam Śliczna Pani z niebieskiego dworu
Dwa ogródki miała, trzy wianeczki wiła
I czekała na Jezusa, bo brzemienną była.
W jednym sama chodziła, drugi w ręku nosiła,
A ten trzeci Jezusowi na główkę włożyła.
Wzięła go za rączkę, poszła z nim na łączkę
I zerwała śliczne kwiatki Jezusowi w rączkę.
Na zielonej łące sierotka płakała.
Tam Najświętsza Panieneczka z Jezusem słyszała.
Pilnuj się, sierotko, płaszczyka mojego.
A ja ciebie zaprowadzę do raju wiecznego.
Jak do raju weszła, w górę rączki wzniosła.
Dziękuję ci, śliczny Jezu, że Twe łaski doszły.
Jak Twe łaski doszły, to ja z Tobą pójdę.
A ja Ciebie, śliczny Jezu, zawsze chwalić będe /2
Oj dobry wieczór mój gospodarzu dla Ciebie!
Oj dobry wieczór mój gospodarzu dla Ciebie!
Oj spodziewaj sie dobrego gościa do siebie /2
Dobrego gościa – samego Boga na Niebie,
Bo idzie, idzie Najświętsza Panna do Ciebie /2
Oj wysypujcie bity gościniec liliją,
Bo idzie, idzie Najświętsza Panna Maryja /2
Oj, zaściełajcie cisowe stoły obruskiem,
Bo idzie, idzie Najświeższa Panna z Jezuskiem /2
– A czem my będziem tamtego gościa częstować,
Za jego dary za jego świętość dziękować /2
Kolędowanie dla Puszczy, 2017.
Fot. Małgorzata Klemens
Tam za horoju, za wysokoju, hraj koniu
Tam za horoju, za wysokoju, hraj koniu
hraj konyczeńko sywyj, maleńkij zo mnoju, zo mnoju
A na tym koniku krasny kawaler, mołody toj Kola, hraj koniu…
Pry boku szabelka to joho panienka mołodaja Mania, hraj koniu…
A w joho soroczka szołkom wyszywana, podarkom dawana, hraj koniu…
A u joho buty z krakowskoj roboty, hraj koniu…
Oracje kolędnicze:
My z tą gwiazdą chodzimy, kolędę głosimy. Nie miejcie serca twardego, nie odprawcie Jezuska małego. Pan Jezus się narodził, cały świat oswobodził. Panie gospodarzu, pani gospodyni, pozwólcie swój dom rozweselić, boskim słowem pocieszyć. (Za kolędę dziękujemy, zdrowia, szczęścia winszujemy na ten nowy rok.)
Bibliografia
Literatura:
Ludwik Bielawski [red], Podlasie, Część I: Pieśni i obrzędy doroczne, tom 5, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2016
Ludwik Bielawski [red], Podlasie, Część II: Pieśni i obrzędy rodzinne, tom 5, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2016.
Ludwik Bielawski [red], Podlasie, Część III: Pieśni powszechne 1, tom 5, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2016.
Ludwik Bielawski [red], Podlasie, Część IV: Pieśni powszechne 2, tom 5, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2016.
Anna Artemiuk [red], Kotyłasia torba z wysokoho horba, Związek Ukraińców Podlasia 2011
Jerzy Cetera, Wojciech Kowalczuk, Wycinanka podlaska z okolic Bielska Podlaskiego i Hajnówki, Muzeum Podlaskie w Białymstoku 2010
Grażyna Dąbrowska, W kręgu tańców ludowych, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1979
Grażyna Dąbrowska, Taniec w polskiej tradycji. Leksykon, Warszawa 2005/2006
Elżbieta i Doroteusz Fionik [red],Jak wyskoczyw worobiej , Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach 2008
Zygmunt Gloger, Rok polski w życiu, tradycji i pieśni, Warszawa
Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska t.1-4, Warszawa 1900-1903
Oskar Kolberg, Dzieła wszystkie
Stefan Kopa [red], Pieśni Ziemi Bielskiej, Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach 2006
Jadwiga Konopko [red], Z Konopielką: kolędowanie wiosenne, Podlaskie Stowarzyszenie Twórców i Animatorów Kultury w Białymstoku 2003
Marcin Lićwinko[opr], Pieśni znad Biebrzy z repertuaru Zespołu Regionalnego „Lipsk” z Lipska nad Biebrzą, Dom Wydawniczy Benkowski 2002
Lidia Michalikowa, Tradycyjne zabawy ludowe, Centralny ośrodek metodyki upowszechniania kultury, Warszawa 1981
Tomasz Nowak, Tradycyjna kultura taneczna Wileńszczyzny do 1939 roku, Centrum Kultury Gminy Ełk z siedzibą w Stradunach 2014
Barbara Ogrodowska, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, Warszawa 2005
Barbara Ogrodowska, Polskie tradycje i obyczaje rodzinne, Warszawa 2007
Krystyna Pisarkowa, Wyliczanki polskie, Ossolineum 1988
Wydawnictwa muzyczne:
Pieśni z Kożyna, Stowarzyszenie Dziedzictwo Podlasia 2011
Ludowe pieśni religijne z Podlasia, Stowarzyszenie Dziedzictwo Podlasia 2013
Dziczka – Kolędy z Podlasia, Konador 2012
Suwalskie, Podlasie – seria Muzyka Źródeł, Polskie Radio 1997
Wokół dziecka – kołysanki i pieśni dziecięce – seria Muzyka Źródeł, Polskie Radio 2009
Kresy I (Wileńszczyzna, Grodzieńszczyzna), seria Muzyka Źródeł, Polskie Radio 2013
Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce cz. I, seria Muzyka Źródeł, Polskie Radio 2013
Ohulki dla Hanulki, Stowarzyszenie Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach 2010
Postopianka z Podlaszsza, Atlantik 2004
Ranok koliaduje, Związek Ukraińców Podlasia 2009
Hiłoczka – cztery pory roku, GOK w Czeremsze/Związek Ukraińców Podlasia 2006
Kołysała mama smoka – Kaja i Janusz Prusinowscy, Słuchaj Uchem 2013
Gdzie się podział Kusy Janek? Fundacja Wszystkie Mazurki Świata/IMIT 2014
A ja nie chcę spać – Ania Broda, Jazz Sound 2014
Muzyka Pojezierza Sejneńskiego, Stowarzyszenie Krusznia 2011
Fanciszek Racis. Muzykant, Stowarzyszenie Krusznia 2010
Tańce dawnej Suwalszczyzny, Stowarzyszenie Krusznia, 2016
Muzyka Odnaleziona http://www.muzykaodnaleziona.pl/
Instytut Sztuki PAN http://www.ispan.pl/pl/wydawnictwa/multimedia
Muzyka Źródeł – seria wydawnicza Polskiego Radia http://sklep.polskieradio.pl/Category/112-muzyka-zrodel.aspx
Wydawnictwo In Crudo https://soundcloud.com/in-crudo
Polecamy w Internecie:
MUZYKA TRADYCYJNA.PL http://www.muzykatradycyjna.pl/pl/
KULTURA LUDOWA.PL http://kulturaludowa.pl/
TANIEC TRADYCYJNY https://www.youtube.com/channel/UCKFo2TIFrMfp0pJmdFBkyng
O TAŃCU http://www.tance.edu.pl/
O INSTRUMENTACH http://www.instrumenty.edu.pl/
O INSTRUMENTACH http://www.targowiskoinstrumentow.pl/www-ludowe-instrumenty-edu-pl/
Metryka projektu:
Projekt “Z Małym Kolbergiem po kraju – Podlasie” jest realizowany przez Fundację Rozwoju Dzieci im. J. A. Komeńskiego i jest współfinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Partnerami projektu są: Instytut Muzyki i Tańca, Stowarzyszenie Dziedzictwo Podlasia, Fundacja Mały Kolberg, Stowarzyszenie Orliczko oraz Uniwersytet w Białymstoku / Uniwersyteckie Centrum Kultury.
