Mateusz Niwiński – skrzypce ludowe, Barbara Waldowska – klarnet, Agnieszka Niwińska – bęben obręczowy, Joanna Strelnik – basy, gościnnie: Anżela Zajcewa – skrzypce
Muzycy interesują się przede wszystkim muzyką taneczną Radomszczyzny, szczególnie mikroregionu Kajoków i Powiśla Maciejowickiego. Melodii, maniery wykonawczej, brzmienia, etosu muzykanckiego uczą się od mistrzów podczas bezpośrednich z nimi spotkań w relacji mistrz-uczeń. Muzykę, którą studiują wykonują najchętniej w formie nie aranżowanej, podczas spontanicznych sytuacji tanecznych. Zarówno Agnieszka jak i Barbara posiadają gruntowne przygotowanie pedagogiczne do pracy z dziećmi, kilka lat praktyki w prowadzeniu zajęć, w których tradycja, rękodzieło i muzyka tradycyjna odgrywają dużą rolę. Wszyscy muzycy brali udział w licznych wydarzeniach o charakterze edukacyjnym także w roli moderatorów warsztatów mi. podczas Taboru Domu Tańca w Strychu na Powiślu Maciejowickim, w ramach Wędrownego Uniwersytetu Tradycji czy projektu “Serce Dzwonu” w radomskim.
Mazowsze południowo-wschodnie
ogólna charakterystyka folkloru taneczno-zabawowego
Obszar położony na południowy wschód od Warszawy, tzw. Mazowsze nad Świdrem to miejsce, gdzie do dziś możemy znaleźć ślady dawnej kultury ludowej począwszy od wycinanek, stroju, kończąc na pieśni i gwarze. Mimo przemian jakie nastąpiły na całym obszarze Mazowsza obszar nad Śwdrem, odseparowany od miasta lasem zachował relikty dawnego folkloru tanecznego.
Do najbardziej znanych tańców, tańczonych jeszcze przez starszą generację należy przede wszystkim trójdzielny mazurek, a także szybszy oberek. Tańce wykonywane były dawniej szybko, wokół izby, z dbałością o rytm i bezpieczeństwo każdego tańczącego. Obracano się w obydwa kierunki idąc – jak to mawiano “ze słońcem” i “pod słońce” czyli zgodnie ze wskazówkami zegara i przeciwnie. Tańcom towarzyszyły pokrzykiwania, skandowania ułożonych na poczekaniu tekstów, luźne spontaniczne przytupywanie, klaśnięcia itp. Oprócz popularnego mazurka na Mazowszu południowo-wschodnim tańczono także marsze, chodzone, polki, trojaki, drabanty i krakowiaki.
Akompaniament charakterystyczny dla regionu to przede wszystkim muzyka skrzypcowa. Zanim powstały pierwsze domy z podłogami tańczono na klepiskach, przy czym kobiety najczęściej zdejmowały do tańca buty. Cicha melodia skrzypcowa w zupełności wówczas wystarczała. Z czasem coraz bardziej popularne stały się podłogi a z nimi tendencja do tupania. Zaczęły cieszyć się uznaniem bębenki i barabany. Powstawały wówczas składy na dwoje skrzypiec i bęben, skład na basetlę i skrzypce, bądź skrzypce, bęben i basetlę. Pojawienie się harmonii i harmonii pedałowej na wsiach wyparło w dużej mierze skład tradycyjny ze względu nieporównywalnie większą nośność tychże instrumentów.
Pieśń ludowa Mazowsza nad Świdrem to najczęściej jednogłosowy utwór śpiewany bez akompaniamentu w rytmie mazurkowym. Pieśni z regionu wykonywane były w przerwach między tańcami, jako odrębna forma. Często powodem dlaczego pieśń nie występowała z akompaniamentem skrzypiec było za duże tempo charakterystyczne dla melodii tanecznych. Niemniej jednak istnieją pieśni, które stanowiły integralną część tańca. Mówimy o tańcach-zabawach, gdzie wykonawcami towarzyszącej pieśni byli najczęściej uczestnicy zabawy. Do najbardziej znanych zabaw regionu Mazowsza nad Świdrem należą: kowal, kokoszka, myszka, przepióreczka, owczarek, zając i kajduk.
Obok tańców popularnych i tanców-zabaw istnieje także pamięć o tańcach wykonywanych tylko przy szczególnych okazjach i posiadających znaczenie obrzędowe. Przede wszystkim chodzi o tańce weselne jak taniec starszego swata z panią młodą i wieńcem, oprowadzane pani młodej przez starszą druhną, taniec pani młodej z weselnikami.
Na podstawie: G. Dąbrowska, Folklor Mazowsza. Mazowsze nad Świdrem, Tom 1., wyd. COMUK, Warszawa, 1980
Wyliczanki
U świętego Franciszka
U świętego Franciszka gdzie służyła Maryśka ze złotymi zębami ze srebrnymi rogami kto te rogi znajdzie cztery mile zajdzie.
Idzie baran mostem
Idzie baran mostem
niesie dudy z chwostem.
Skąd ty idziesz baranie?
od Krakowa mój Panie.
Co tam słychać w Krakowie?
Kury biją po głowie.
Stary kowal konie kuje,
śrebnym batem pośmiguje,
es es es, a ty stary pies.
Zabawy
Pojedziemy na łów
Pojedziemy na łów, na łów,
towarzyszu mój,
na łów, na łów, na łowy,
do zielonej dąbrowy,
Towarzyszu mój.
A tam biegnie sarna, sarna,
Towarzyszu mój,
Spuszczaj harty ze smyczy,
niechaj sarnę uchwycą,
Towarzyszu mój.
Ojciec Abraham
Ojciec Abraham miał siedmiu synów,
Siedmiu synów miał ojciec Abraham a oni siedli i nic nie jedli
Tylko śpiewali sobie tak…
Prawa ręka,
lewa ręka,
prawa noga,
lewa noga i do tego głowa…
Wojtaszek
Leci leci mucha
do Wojtaszka ucha
Wojtek śpi.
Leci leci mucha
do Wojtaszka ucha
A tuś mi.
Przepióreczka
Uciekła mi przepióreczka w proso,
a ja za nią nieboraczek boso,
chociaż by mi matka buty dała,
niech se leci kiedy poleciała.
Uciekła mi przepióreczka w żyto
a ja za nią z fuzyją nabitą,
uciekła mi przepióreczka w ber, ber,
a ja za nią troje butów zder, zder.
Adam siedmiu synów miał
Adam siedmiu synów miał
Adam siedmiu synów miał
Adam siedmiu synów miał
Adam siedmiu synów miał
nic nie jedli, nic nie pili
tylko wszyscy tak robili
nic nie jedli, nic nie pili
tylko wszyscy tak robili
Kurczątka
Kurczątka, kurczątka w stodole były,
maleńką dziureczką powychodziły,
Widziałaś chłopczyku?Widziałem Panie,
maleńką dziureczką patrzyłem na nie.
Pan Zelman
Jedzie jedzie Pan Zelman, jedzie jedzie wóz jego,
jedzie jedzie cała kompanija jego.
Stonoga
Idzie drogą stonoga, stonoga, stonoga, stonoga,
dudni pod nią podłoga, podłoga, bęc.
Pierwsza noga, druga noga, trzecia noga, czwarta noga, piąta noga, szósta noga, siódma noga, ósma noga, dziewiąta noga, dziesiąta noga bęc.
Krąży pierścień
Krąży pierścień krąży, wkoło sobie chodzi,
a kto go dostanie niech się z tym nie zdradzi, oj dana.
W stodole myszka
W stodole myszka, w stodole.
Wygląda dziurką na pole.
Do dziury myszka, do dziury,
Bo tam Cie złapie kot bury.
A jak cię złapie kot bury,
To Cię obedrze ze skóry.
Nieładny kotek, nieładny,
nie złapał myszki, ni żadnej.
Kajduk
Kajduk, kajduka zabaczyłem kożucha,
Zabaczyłem siabelki co wisiała u belki.
Przedstawienia
Dyngus
Przyśliśmy tu po Dyngusie,
zaśpiewamy o Jezusie,(ew.)
Jezus Jezus zmartwychwstaje,
mam koszyczek dajcie jajek.(ew.)
Do tego domu wstępujemy,
szczęścia zdrowia winszujemy.
A w tym domu biała kamienica,
a w tej kamienicy zielona pszenica.
W zimie się zieleni w lato kwitnąć będzie,
Pan Gospodarz przechadza się wszędzie.
Pani Gospodyni, w lustereczku stoi,
rułkowy czepeczek na główeczce stroi.
Stroi ona stroi bo jej przyzwoito,
bo jej makóweczka na głowie zakwito,
My śpiewamy ładnie idzie głos po lesie,
niech nam gospodyni dyngusniki wyniesie.
Wyniesie wyniesie i ze dwadzieścia pięć,
Żeby Wam się trafił do córki dobry zięć.
My w te progi wstępujemy,
zdrowia szczęścia winszujemy.
A w tym domu malowane progi,
chodziły tu gospodarskie nogi.
W tej chałupce w tej niedużej,
jest dziewczyna jak kwiat róży.
Jak kwiat róży jak lelija,
wyniesie nam masła wyniesie nam sera.
O pieniądzach nie zapominajcie
I chociaż sto dwa to nam dajcie.
Pani Gospodyni zajrzyjcie do skrzyni,
a dajcież nam dajcież z kawałek słoniny.
Z kawałek słoniny z kawałek sera,
żeby Wam córeczka do dom przychodziła.
Chwała Bogu Ojcu siedzi kura w kojcu,
kopa jajów naniesie, Panna Wandzia wyniesie Alleluja! (inna melodia)
Ostatni taniec z panną młodą
Podajcie jej ten spodeczek będzie zbierać na czepeczek
Bo pan młody go kupował, nie zapłacił, skredytował.
Teraz goście się miarkujcie, z panią młodą zatańcujcie
Boście jedli, boście pili, pora byście zatańczyli.
Zawołajcie mamy mojej, niech tu ona przy mnie stoi
Będę ja jej dziękowała, że mnie dobrze wychowała.
Zawołajcie tata mego, tata mego rodzonego
Niech dolara dziś wyłoży i córeczce niech położy.
Bo mój tata to nie głupi, na pewno samochód kupi
Zawołajcie siostry mojej, niech tu ona przy mnie stoi.
A niech mi się przypatruje, czy mi we wianku pasuje
Zawołajcie kuzyneczkę, niech dołoży do czepeczka.
Zawsze ja z nią w zgodzie żyłam, nigdy się z nią nie kłóciłam
A gdzie moja jest teściowa, niech ją tam Pan Bóg nie chowa.
Niechaj sięgnie do kieszeni, przecież syna dzisiaj żeni
Zawołajcie mego teścia, on obiecał koron dwieście.
Kołysanki
Sowa na dachu siada
Sowa na dachu siada i słucha co kto gada,
podsłuchała raz dwoje młodziusieńkich oboje.
Nie gadaj Kasiu z Jasiem, bo Ci zaszkodzi czasem ,
co ci sowa do tego do gadania naszego.
Sowa na dachu huka, Kasia kołyski szuka,
ach sowa moja sowa spełniły się twe słowa.
Kołysz mi się kołysz
Kołysz mi się kołysz kołysajko sama,
żebyś mi dziecino nie płakało nigdy.
Nie będę Cię bijać będę Cię powijać
Będę Cię kołysać cała nockę dzisiaj.
Kołysz mi się kołysz kołysajko sama
Bo ja dzisiaj pójdę do dworskiego Pana.
Zarobię ja żyta i w żarnach umiele,
A upiekę chlebek jeszcze na niedziele.
A Ty mi Dziecino długo spało będziesz,
A niech Ci Pan Jezus dzisiaj stróżem będzie.
Jezus stróżem będzie i matula jego,
strzegła Ona będzie dzieciątka Mojego.
Bibliografia
Dyskografia
- Wokół dziecka. Kołysanki i pieśni dziecięce, Polskie Radio Muzyka Źródeł, vol.27
- Kołysała mama smoka. Kołysanki do wierszy Joanny Papuzińskiej, Wydawnictwo „Słuchaj Uchem”
- Co babcia i dziadek śpiewali, kiedy byli mali, Wyd. Impuls
- Mazowsze I, Polskie Radio Muzyka Źródeł
- Mazowsze II, Polskie Radio Muzyka Źródeł
- Małopolska Północna, Polskie Radio Muzyka Źródeł
- Powiśle Maciejowickie. Muzyka tradycyjna, Wyd. In Crudo
Bibliografia
- wszystkie dzieła Oskara Kolberga http://www.oskarkolberg.pl/page.php/1/show/23/
- J. P.Dekowski, Z.Hauke, Folklor regionu opoczyńskiego
- G. Dąbrowska, Folklor Mazowsza 1. Mazowsze nad Świdrem
- K. Zachwatowicz-Jasieńska, Co babcia i dziadek śpiewali, kiedy byli mali, wyd. Impuls
- Pieśni Marianny Rokickiej i zespołu z Rudzienka, gm. Kołbiel, wyd.: CKiS w Siedlcach, STL Zarząd Główny w Lublinie, Muzeum Regionalne w Siedlcach
- L. Michalikowa, Tradycyjne zabawy ludowe, COMUK, Warszawa 1976
- J. Chorosiński, Melodie taneczne Powiśla, PWM Kraków 1953
- J. Gorzechowska, M. Kaczurbina, Mało nas, mało nas
- R. Hryń-Kuśmierek, Rok Polski, wyd. Podsiedlik-Raniowski i Spółka
- D. Kappert, Tańcząc z dziećmi, KINED-Joanna Zwoleńska, Warszawa 2005
- Wprowadzenie do pedagogiki zabawy, wyd. Klanza Lublin 2003
- K. Sąsiadek, Zabawy paluszkowe, Media Rodzina, 2005
- M. Bogdanowicz, Przytulanki czyli wierszyki na dziecięce masażyki, wyd. Harmonia, Gdańsk 2003
- Wielka księga rymowanek, wyd. Martel, Kraków 2012
- F. Jaffke, Zabawki z naturalnych materiałów, wyd. GENESIS, Gdynia 1995
- http://zabawy.zrodla.org/
- http://festivalmazurki.pl/
- http://www.muzykaodnaleziona.pl/
