Kaliskie

Karolina Ociepka, Joanna Szaflik, Dominika Oczepa

Wyliczanki

Ele mele dudki
Guospodorz malutki
Guospodyni mała
Pyrki guotowała
Przyszed dziod
Pyrki zjod
Baba pierła
A dziod spod

Entliczek pyntliczek
Malowany stuoliczek
Na kuogo wypadnie
Tymu rynka przepadnie

Możliwa zabawa:
Wszyscy ustawiają się w kole i trzymają wyciągnięte przed siebie obie ręce. Jedna osoba stoi w kole i wylicza. Osoba, na którą padnie ostatnie słowo musi schować rękę za siebie. Wyliczanie trwa dalej. Osoba, której ręka pozostanie w grze najdłużej – wygrywa.

Jedyn, dwa – kupiuuł psa
Trzy, śtyry – kupiuuł giyry
Piynć, sześć – kupiuuł wieś
Siedem, uosiym – kupiuuł prosie
Dziewiynć, dziesiynć – wsadziuuł w kiesiń

Ecie pecie gdzie jedziecie
Duo Torunia kupić kuonia
Buo w Toruniu kuonie tanie
Za dwa złote się duostanie

Ele ele rabe
Połknuuł buoción żabe
A żaba piernika
Cuo z tego wynika?

Kasia Marysia rum tum tum
Stróże pyrki na pióntóm
Przyszed Pón
Pyrki wzión
Kasia Marysia
rum tum tum

Za stodołóm, za patykiym
Biuł sie kogut z kogucikiem
Przyszed kaczor i tak kwocze
Nie bijcie się mi smarkocze

Piosenki

Nad stawym pasłam guseczki

Nad stawym pasłam guseczki
Zbiyrałam dr^uobne kwiateczki
Guseczki tr^uowke skubały
W góre s^uobie p^uodfruwały

Lala guski na gałuski
Lala na w^uode na w^uode
Wszystkie guski przepłyn^uuły
A jo^u ni m^uoge dadana

A jo^u wsinde na gaj^uora
I przepłyne trzy jezi^uora
Wsiunde s^uobie na most wuski
Byde pryndzy jak te guski

Póć k^uoza d^uo dóm

Póć k^uoza d^uo dóm
Nie póde z t^uobóm
Póć póć póć póć k^uoza d^uo dóm
Póć póć póć póć k^uoza d^uo dóm póć

K^uoza nie wiedziała
Że r^uogi miała
^uOj mo^u mo^u mo^u k^uoza r^uogi
Mo^u mo^u mo^u k^uoza r^uogi mo^u

Dymb^uowe r^uogi, s^uosn^uowe n^uogi
Nipk^uowy ^uogón, póć k^uoza d^uo dóm
Póć póć póć póć k^uoza d^uo dóm
Póć póć póć póć k^uoza d^uo dóm póć

^uOj biada, biada Jadwidze

^uOj biada, biada Jadwidze
P^uoszła d^uo b^uoru na rydze
Hopsa jagula cz^uosnek cebula
Poszła d^uo b^uoru na rydze

Jeszcze do b^uoru nie wlazła
już ci rydzyka znalazła
Hopsa jagula cz^uosnek cebula
Już ci rydzyka znalazła

^uOj rydzu, rydzu złodzieju
B^uo cie usmaże w ^uoleju
Hopsa jagula cz^uosnek cebula
B^uo cie usmaże w ^uoleju

Jak nie w ^uoleju t^uo w maśle
Oż się patela r^uozczaśnie
Hopsa jagula cz^uosnek cebula
Oż się patela r^uozczaśnie

Tańce i zabawy

TOLIJA

Zarejestrowano: Popów, pow. Kalisz, 1960 r.

Tolijo chłopcy, tolijo,
Zróbcie to wszyscy jak i ja.
Oj dana dana, oj dana,
Oj dana dana dana da dana.

przebieg:

Oberek – wstęp do zabawy
Zabawa zaczyna się oberkiem, który dzieci tańczą w parach. Nie szkodzi, jeśli dzieci nie znają kroku oberka – założeniem jest, żeby oswoić dzieci z rytmem trójmiarowym. Starsze dzieci mogą zatem próbować zatańczyć krokiem ‘na trzy’, a młodsze mogą tańczyć w dowolny sposób, kręcąc się w parach.

Tolija – właściwy przebieg zabawy

Po pewnym czasie oberka, prowadzący (nauczyciel) zaprasza dzieci, żeby stworzyły korowód, stając jedno za drugim. Idąc w korowodzie, dzieci śpiewają tekst toliji. Pierwsze dziecko w korowodzie prowadzi pozostałe, pokazując swój sposób chodzenia / swoje gesty, które naśladują wszyscy pozostali. Po prześpiewaniu i przetańczeniu całej frazy, pierwsze dziecko przechodzi na koniec korowodu i w ten sposób kolejne zaczyna prowadzić toliję, pokazując swoje ruchy / kroki / gesty.

Zabawa kończy się ponownie oberkiem, ale granym i tym samym tańczonym w szybszym tempie.

warianty:

– zamiast w korowodzie, dzieci mogą też bawić się w kole – wówczas każde po kolei pokazuje swoje ruchy / gesty, a wszyscy je powtarzają wraz ze śpiewem.

walory:

– oswajanie dzieci z rytmem trójmiarowym;
– wprowadzenie modelu dawnych zabaw, które często rozpoczynały i kończyły się tańcem.

dla kogo?

dzieci od ok. 5 roku życia

Opracowanie: Karolina Ociepka, Dominika Oczepa, Joanna Szaflik na podstawie:
GLAPA A., KOWALSKI A. – “TAŃCE I ZABAWY WIELKOPOLSKIE”, PTL, Wrocław, 1961 r. Oraz nagrań archiwalnych.

Brzuchaty

Zarejestrowano: Włoszakowice, pow. Leszno, 1947 r.

Taniec występuje w kilku wariantach. W każdym dzieci dobierają się w pary i w pierwszej części dzieci tańczą poleczkę lub walczyka lub też chodzą po kole w parach. Następnie, w drugiej części, stają naprzeciw siebie i klaszczą według różnych wariantów klaskania.

Pierwszy wariant:

– brzuch, klatka piersiowa, dłonie partnera,
– brzuch, klatka piersiowa, dłonie partnera,
– brzuch, klatka piersiowa, dłonie partnera x 2,
– brzuch, klatka piersiowa, dłonie partnera.

II wariant II części:

– kolana, ręce, prawa ręka,
– kolana, ręce, lewa ręka,
– kolana, ręce, prawa, lewa,
– kolana, ręce, obie.

III wariant II części:

– kolana, ręce, prawa ręka, prawa noga,
– kolana, ręce, lewa ręka, lewa noga,
– kolana, ręce prawa ręka i noga, lewa ręka i noga,
– kolana, ręce, wyskok.

Występuje również wariant pierwszej części. W przypadku, kiedy dzieci poruszają się po kole, w połowie pierwszej części, zewnętrzne osoby zmieniają kierunek i w ten sposób następuje zmiana w parach.

walory:

– zabawa w wielu wariantach, które można rozbudowywać w zależności od wieku dzieci, potrzeb grupy;
– zabawa ma charakter integrujący grupę, w niektórych wariantach umożliwia zmianę w parach, co dodatkowo wzmacnia ten proces.

dla kogo?

– dzieci od ok. 5 roku życia

Opracowanie: Karolina Ociepka, Dominika Oczepa, Joanna Szaflik na podstawie:
GLAPA A., KOWALSKI A. – “TAŃCE I ZABAWY WIELKOPOLSKIE”, PTL, Wrocław, 1961 r.

CHŁOPIEC

Zarejestrowano: Gołuchów, pow. Jarocin, 1946 r.,

Idzie chłopiec od krzewiny, podkówkami krzesze,
Idzie za nim grzeczna panna, grzebieniem go czesze
Oj i czesze go grzebieniem, czesze go i szczotką,
Smarowała buzię miodem, żeby miała słodką.

Wstęp
Pary stoją w obwodzie koła, bokiem do kierunku tańca. Tancerz tyłem do środka koła, a tancerka naprzeciw niego przodem do środka koła. Chwytają się za ręce (nie w krzyż, partner dłońmi od spodu, partnerka od góry). Para nie przesuwa się w przestrzeni, tańczy w miejscu. W podskokach wysuwają nogi do przodu na krzyż (prawa do prawej, lewa do lewej).

Przebieg

I
Pierwszą zwrotkę śpiewamy w trakcie tańca. W trakcie śpiewania 1. zwrotki następuje 16 podskoków, w trakcie których tancerze i tancerki wysuwają kolejne prawe lub lewe nogi do siebie. Zaczynają od prawych nóg. W tekście moment podskoku oznaczono *.
II
Od słów ”Oj i czesze go…” zmienia się sposób tańca.
Zaczynamy od podskoku na prawej nodze z lewą zgiętą w kolanie i uniesioną. W trakcie tego podskoku następuje klaśnięcie pod uniesionym kolanem (w tekście oznaczone ^). Następnie stawiamy na podłodze lewą stopę i równocześnie klaszczemy dłońmi na wysokości pasa (oznaczone w tekście ~). Powtarzamy II część.

walory:

– zabawa poprawiająca kondycję;
– przysłuży się, gdy dzieci mają dużo energii i jest potrzeba, aby tę energię ukierunkować;
– zabawa w parach – uwaga – może wywoływać elementy rywalizacji.
rozbudowanie:

– zabawę można uprościć dla młodszych dzieci, np. tylko klaskanie na wysokości pasa przez cały czas, lub klaskanie raz swoimi dłońmi, a raz o dłonie partnera i partnerki;
– można dodatkowo wprowadzić zmianę par, np. partnerka przesuwa się w prawo do kolejnego partnera.

dla kogo?

– dzieci od ok. 6 roku życia

Opracowanie: Karolina Ociepka, Dominika Oczepa, Joanna Szaflik na podstawie:
GLAPA A., KOWALSKI A. – “TAŃCE I ZABAWY WIELKOPOLSKIE”, PTL, Wrocław, 1961.

Gyś, gyś, gyś siodłato

Gyś, gyś, gyś siodłato
Puod brzuszkiym kosmato
Czerwóne giyrki zmywała
Puo jezioreczku pływała

Gyś gyś gyś siodłato
Puod brzuszkiym kosmato
Czerwóny dzióbek zmywała
Rybków w wuodzie szukała

Gyś gyś gyś siodłato
Puod brzuszkiym kosmato
Czerwónym uoczkim mrugała
Swoje gusienta szukała

gusienta – małe gąski

Zabawa

IDŹ SOBIE

Gołuchów, pow. Jarocin, 1948 r.

Idź sobie, idź sobie, ja cię nie chcę;
Chodź do mnie, chodź do mnie, moje serce;
Jak się masz, rączki dasz, będziemy oboje tańcować 2x

Pary stoją po obwodzie koła, dzieci są zwrócone twarzami do siebie. Jedno dziecko stoi tyłem do środka koła, a drugie przodem.

Idź sobie, idź sobie – dzieci oddalają się od siebie, pokazując rękoma ruch na wzór odpychania.
Ja cię nie chcę – dzieci machają dłonią na wysokości twarzy – na znak negacji.
Chodź do mnie, chodź do mnie – dzieci przybliżają się do siebie, pokazując ruch przyciągania.
Moje serce – kładą rękę na sercu.
Jak się masz – dzieci rozkładają ręce w geście pytania.
Rączki dasz – podają sobie ręce.
Będziemy oboje tańcować – dzieci tańczą wokół siebie jeden obrót walczyka.

walory:

– oswajanie dzieci z rytmem trójmiarowym;
– wprowadzenie do nauki walczyka;
– zabawa wspiera rozpoznawanie i komunikowanie emocji;
– może być potraktowana jako zabawa powitalna lub zabawa na początek dnia – ze względu na treść.

dla kogo?

dzieci od ok. 5 roku życia

Opracowanie: Karolina Ociepka, Dominika Oczepa, Joanna Szaflik na podstawie:
GLAPA A., KOWALSKI A. – “TAŃCE I ZABAWY WIELKOPOLSKIE”, PTL, Wrocław, 1961 r. oraz badań terenowych na terenie Biskupizny.

Instrumentarium kaliskie

Basy

Skrzypce

Bęben osznurowany

Kapela

Bibliografia

ZABAWKA TRADYCYJNA

Katarzyna Kabacińska: Zabawy i zabawki dziecięce w osiemnastowiecznej Polsce. Poznań 2007.
Teresa Lewińska: Kolorowy świat zabawek. Kielce 1995.
Józef T. Klukowski: Sami robimy zabawki i instrumenty muzyczne. Warszawa 1972
Tadeusz Seweryn: Polskie zabawki ludowe; Warszawa 1960

ZABAWY TRADYCYJNE:

Alicja Trojanowicz: Lamenty, rymowanki, zawołania w polskim folklorze muzycznym. Łódź 1989
Jerzy Cieślikowski: Wielka zabawa. Folklor dziecięcy; Warszawa 1985
Franciszka Zozula: Tańce ludowe; Warszawa 1952
Lidia Michalikowa: Tradycyjne zabawy ludowe; 1981
Krystyna Pisarkowa: Wyliczanki polskie; 1988
J. Gorzechowska, M. Kaczurbina, Mało nas, mało nas; Warszawa 1986
Roman Trześniowski: Gry i zabawy ruchowe; Warszawa 1966
Dorota Simonides, Ele mele dudki – rymowanki dzieci śląskich; Katowice 1985
Elżbieta Wójcik, Raz, dwa, trzy baba jaga patrzy – gry i zabawy dla dzieci i młodzieży, Warszawa
Jerzy Dąbrowski, Zabawy naszych pradziadków
D. Simonides, ,,Współczesny folklor słowny dzieci i nastolatków” Wrocław, Warszawa 1976
Janusz Kamocki: Od Andrzejek do dożynek
M. Dąbrowska: Tańce polskie
Dawne zabawy dziecięce; pod redakcją Doroty Żołądź- Strzelczyk, Katarzyny Kabacińskiej; Kielce, Warszawa 2008
Oskar Kolberg: „Dzieła wszystkie. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”

BAŚNIE KOLBERGA:

DZIEŁA WSZYSTKIE OSKARA KOLBERGA
Część baśni została wydana oddzielnie w: Leżeńska K. Red. 1998 Baśnie, opowieści, gadki przez Oskara Kolberga zebrane, Wydawnictwo Pruszyński i spółka
Tu znajdziecie różne baśnie polskie, także Kolberga, podzielone na poszczególne wątki tematyczne: Krzyżanowski J. 1962-63 Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, t. I i t. II, Ossolineum
Wyjaśnienia symboli ludowych możecie szukać tu: Jerzy Bartmiński 1996-2012 Słownik stereotypów i symboli ludowych, t I-IV, Lublin, UMCS

DRAMA

Gersie A, King N.; 1999 Drama. Tworzenie opowieści w edukacji i terapii, Warszawa, Wydawnictwo Cyklady
Jagiełło-Rusiłowski A. red; 2010 Drama jako “poruszający” dialog, Gdańsk
Manville C; 2009 Teatr w przedszkolu (tytuł oryginału: Drama in the Nursery), Łódź, Wydawnictwo Palatum
Markowska-Byczek K. red. 2007 Drama stosowana jako narzędzie społecznej interwencji. Teoretyczne i praktyczne aspekty metody
Pankowska K. 2000 Pedagogika dramy. Teoria i praktyka; Wydawnictwo Żak
Pertler C. i R. 2012 Baśnie w przedszkolu. Bajkoterapia w pracy z dziećmi, Kielce, Wydawnictwo Jedność
Rainka A., Taranko K. 2011 Spotkanie z dramą. Praktyczne zastosowanie metody z pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym, Gdańsk, Wydawnictwo Harmonia
Way B. 1997 Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, Warszawa, WSiP
Witerska K. 2011 Drama. Techniki, strategie, scenariusze, Warszawa, Difin