Relacja z konferencji

Tekst: Małgorzata Hlawsa i Katarzyna Andrzejowska – de Latour.
Zdjęcia, materiały wideo i opracowanie graficzne: Witold Roy Zalewski.

W dniach 28 – 29 października w Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach odbyła się konferencja warsztatowa praktyków edukacji muzycznej pt. „Tradycja w działaniu”. Konferencja zorganizowana przy współpracy Fundacji Mały Kolberg, Instytutu Muzyki i Tańca, Katedry Pedagogiki Muzyki Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach oraz Polskiego Stowarzyszenia Edukacji i Animacji Muzycznej dotyczyła teorii i praktyk pedagogicznych dla muzyki tradycyjnej.

Miejsce, gdzie odbyła się konferencja, nie zostało wybrane przez przypadek. To właśnie tam, w roku akademickim 2018/2019, ruszyły studia podyplomowe w zakresie Muzyki Tradycyjnej pod kierownictwem dr hab. Anny Walugi, prof. AM.

Prof. Waluga witając śpiewająco uczestników konferencji (nie mogło być inaczej aniżeli śląską przyśpiewką „Poszła Karolinka”) podkreśliła istotę żywego, autentycznego doświadczania spotkań z tradycją, obrzędami, tańcem, muzyką tradycyjną i rękodziełem, zwróciła uwagę na istnienie człowieka w tej tradycji i potrzebę pielęgnowania jej w jak najszerszym zakresie. Działanie te rozpoczęły się i obrały konkretny kierunek również dzięki organizacji, w roku 2014, obchodów roku Kolberga. Przybliżenie spuścizny całego dorobku tego wybitnego etnografa, folklorysty i kompozytora pozwoliło odżyć tradycji muzycznej, nadając jej dużej wartości kulturowej, historycznej, naukowej i praktycznej. Odkryto na nowo bogactwo i różnorodność regionalną naszych tradycji, wsparto realnie inicjatywy, mające na celu podtrzymanie muzyki tradycyjnej w jej najczystszej formie. Przykładem są kolejne edycje programu „Szkoła mistrzów tradycji” zainicjowanego przez Instytut Muzyki i Tańca, mające na celu kultywowanie rodzimej tradycji muzycznej, upowszechnianie umiejętności tradycyjnej gry na instrumentach i śpiewu, tworzenie podstaw do twórczości na bazie dobrze poznanej tradycji.

Dominika Lenska

Muzyka ludowa w edukacji małego dziecka

„Akademia przedszkolaka” od lat jest prowadzona w Akademii Muzycznej w Katowicach przez dr Dominikę Lenską. Celem cotygodniowych spotkań dzieci w wieku od 2 do 6 lat (i ich rodziców!) jest nauczenie komunikacji muzycznej z dziećmi. Mieliśmy szansę, jako uczestnicy konferencji, na czynne uczestnictwo w zajęciach prowadzonych przez p. Lenską. Bazowanie na piosenkach, wyliczankach i zabawach ludowych jest podstawą zajęć. Powtarzalność, uważność we wprowadzaniu nowych elementów, pewna „skromność’ wynikająca z szacunku do tradycji wpływa na wyjątkowy charakter spotkań z dziećmi. Proces ich „edukacji muzycznej” przebiega wolno, z uwagą wprowadzając prosty, tonalny „dialog muzyczny”, piosenki, wyliczanki, elementy dynamiki (intonacja głosu), agogiki (zmienne tempa, akcentowanie i poczucie pulsu), co w rezultacie uwrażliwia dzieci na czystość śpiewania, relacje tonalne i różnorodność rytmiczną występującą w dziecięcej tradycyjnej muzyce ludowej. Dominika Lenska podkreśliła również wartości międzypokoleniowe wynikające z czynnego uczestnictwa rodziców podczas zajęć Akademii Przedszkolaka. Wspólne śpiewanie, wspólne przełamywanie blokad związanych z publicznym śpiewaniem „na głos”, wspólne przeżywanie emocji związanych z obcowaniem z muzyką i wspólną zabawą, łączy pokolenia.

Opis zabaw muzycznych wraz z nagraniami autentycznych śpiewów dzieci i fragmentów zajęć można znaleźć w bardzo „praktycznej” publikacji autorstwa Dominiki Lenskiej, Muzyka ludowa w edukacji małego dziecka. Pomoc dydaktyczna dla nauczycieli przedszkola i rodziców, Instytut Muzyki i Tańca, Stowarzyszenie im. Zoltána Kodálya w Polsce, Warszawa 2014.

Małgorzata Synowiec

Wartości międzypokoleniowego współdziałania w obszarze tradycji

O tym też traktował warsztat Małgorzaty Synowiec „Wartości międzypokoleniowego współdziałania w obszarze praktycznym”, który był swoistą sagą, opowieścią o licznych inicjatywach zorganizowanych w ramach programu „Mały Kolberg”. Uczestnicy konferencji bardzo emocjonalnie słuchali i komentowali opowieści prowadzącej. Niby „oczywiste oczywistości” o sile i wartości folkloru w jego roli ożywiania międzypokoleniowości, o partnerstwie w działaniu międzypokoleniowym, o terapeutycznych właściwościach muzyki, tańca i wspólnej zabawy, o niezwykłej sile autentyczności pochodzącej z folkloru, o wzmocnieniu relacji społecznych, a w szczególności roli starszych pokoleń wynikających z kultywowania „starych” czynności, o budowaniu więzi – a jednak wszystko to, wydaje się być w dzisiejszych czasach, czymś zapomnianym, passé. Małgorzata Synowiec przedstawiła nam niezwykle pozytywne efekty projektów „Małego Kolberga” przeprowadzonych w latach 2014-2016 w zakresie współdziałania międzypokoleniowego w obszarze tradycji.

https://youtu.be/BNwwI2eRqVs

Grzegorz Ajdacki, Katarzyna Andrzejowska

Tańce i zabawy ludowe w praktyce. Bajka.

Katarzyna Andrzejowska de Latour i Grzegorz Ajdacki poprowadzili warsztaty muzyczno-ruchowe połączone z opowiadaniem bajki „Opowieść o synu czarnoksiężnika zaczarowanym w zająca”. Na warsztaty złożyła się opowiedziana na wstępie bajka a następnie zabawy muzyczno -ruchowe wykorzystujące motywy i postaci z bajki, takie jak zając, ptaki, pszczoła, uciekanie, pływanie, taniec dziewcząt. Podstawowym wymogiem była dla prowadzących spójność bajki i zabaw z konkretnym regionem etnograficznym. Bajka ze zbioru Oskara Kolberga z regionu Mazowsze Leśne (Kołbielskie) wybrane przez prowadzącego korespondowały z tańcami i zabawami z rejonu Kołbieli (powiat Otwock), zebranymi w terenie lub też wyszukanymi z zapisów archiwalnych. Podczas warsztatów rozważano metody pracy z dziećmi, tak aby uczestnicząc w zabawach w trakcie bajki nie utraciły wątku bajki a z drugiej strony nie zapomniały piosenek których nauczyły się podczas zabawy. Przekaz tradycyjny doskonale sobie z tym radzi, wciągając emocjonalnie dzieci do opowieści tak, że długo pamiętają one i motywy muzyczne i samą opowieść.

https://youtu.be/lIldP7u8BAQ

prof. dr hab. Anna Waluga

Pedagogika muzyki – teorie i praktyki

prof. dr hab. Anna Waluga, kierownik Katedry Pedagogiki Muzyki AM w Katowicach. Przedstawiła wykład na temat „Pedagogika muzyki – teorie i praktyki”.

Wykład połączony z pokazem filmu oraz częścią warsztatową dotyczył powiązania różnych systemów edukacji muzycznej opartych na muzyce tradycyjnej obecnych w krajach Europy.

Systemy Dalcroze’a , Kodaly’a czy Orffa obecne od dziesięcioleci w systemach powszechnej edukacji muzycznej wielu krajach Europy nadal mocno oddziaływują na formowanie się w umysłach i wyobraźni dzieci i młodzieży idiomu muzyki ludowej. Film prezentowany na wykładzie przedstawiał grupę dzieci śpiewających na podstawie wskazań ręki nauczycielki. Wykorzystano tu formułę przekazu bezpośredniego, bez pośrednictwa zapisu nutowego czy literowego. Prócz samych gestów nauczycielka przekazywała dzieciom emocje za pomocą mimiki twarzy oraz ruchów całego ciała co znacznie przyspieszyło proces nauki. Taki rodzaj przekazu fukcjonuje również w kulturze tradycyjnej i praktykowany jest w śpiewaniu pieśni, przyśpiewek jak również doskonale sprawdza się w nauce gry na instrumentach.

https://youtu.be/OsPTMTCqWi8

W związku z tym, że nie wszyscy uczestnicy konferencji posiadali wykształcenie muzyczne wykład prof. Anny Walugi o powszechnej edukacji muzycznej usystematyzował naszą wiedzę w tym zakresie.

Prof. Waluga przedstawiła w skrócie sylwetki trzech wybitnych postaci, na teoriach i koncepcjach których edukacja muzyczna opiera się do dziś.

Emile Jaques-Dalcroze – to twórca rytmiki jako dziedziny kształcenia muzycznego. Według niego to ciało jest nośnikiem muzyki a rytmika nie jest sztuką, nie jest celem samym w sobie, jest przygotowaniem do wszystkich sztuk, jest wychowaniem (Jaques-Dalcroze).

Carl Orff, muzyk, kompozytor, twórca koncepcji, która opiera się na trzech zasadach: kształcenie poprzez zabawę, rozwijanie muzykalności dzieci, integracja muzyki, słowa i ruchu. Jej naczelnym celem jest kształcenie przyszłych twórczych i wrażliwych odbiorców muzyki. Metoda ta nie uczy rywalizacji. Tu każde dziecko ma równe szanse, każde może poczuć się wartościowe i odpowiedzialne za grupę. Każde jest wyjątkowe …(Orff).

Zoltán Kodály, węgierski kompozytor i pedagog, który na nowo odkrył ludową muzykę węgierską i na niej oparł fundament swojej koncepcji edukacji muzycznej, której naczelnymi zasadami są: konieczność jak najwcześniejszego rozpoczęcia edukacji muzycznej w kontakcie z rodzimą muzyka ludową, codzienny kontakt z muzyką (ludową i tzw. wysoką), śpiew jako podstawowa forma kształcenia muzycznego oraz wykorzystanie w rozwoju myślenia muzycznego relatywnej metody kształcenia słuchu. Każde dziecko warte jest najlepszej muzyki i najlepszych pedagogów (Kodály).

Mieliśmy również szansę zapoznać się z efektami 20 letniej pracy prof. Walugi jako nauczyciela muzyki w powszechnej szkole podstawowej. Nagranie archiwalne video z lat 90- tych XX wieku to odzwierciedlenie myśli Kadálya. Profesjonalizm pedagoga, jego praca oparta na najwyższych wartościach pedagogicznych i artystycznych dała fantastyczne efekty – klasa śpiewała (czysto!) z ruchów ręki, czyli z fonogestyki, fragmenty motywów pochodzących z orkiestrowych dzieł symfonicznych oraz wykonała (w dwugłosie) piosenki ludowe z pełnym zaangażowaniem i wyczuciem. Ale trzeba podkreślić, że respektowane były również inne założenia koncepcji Kodálya – klasa ta przez cały okres kształcenia podstawowego miała lekcje muzyki 3 razy w tygodniu! Taki scenariusz w dzisiejszych czasach wydaje się być niemożliwy do zrealizowania…. a może?

O podstawach programowych w różnych krajach europejskich opowiadał w swoim wykładzie „Kreatywność i rola nauczyciela w powszechnej edukacji muzycznej” Adam Świtała – muzyk, kompozytor, kulturoznawca.

Będąc od kilku lat nauczycielem muzyki w Rejkiawiku oraz mając okazję uczestnictwa w międzynarodowych konferencjach dotyczących wychowania muzycznego , ma on wiedzę teoretyczną i praktyczną w tym zakresie obejmującą sytuację w Europie i na świecie. Jako jeden z filarów podstaw programowych w krajach europejskich wyłonił on „kreatywność”. Lecz czy, w przypadku polskiego szkolnictwa, nie jest to tylko ładnie brzmiące hasło?

Zwrócił on uwagę na brak stałego systemu wsparcia dla nauczycieli, którzy chcą zrobić coś wartościowego w dziedzinie nauczania muzyki. Czy nauczyciele, którzy „pchają” uczniów aby ci eksplorowali, improwizowali, tworzyli własną muzykę, nie zostają z tym zupełnie sami? Jakie są oczekiwania systemu, uczniów, nauczycieli? Na te tematy oraz zagadnienie muzyki jako praktyki społecznej (według teorii Davida Elliott`a, który praktykę muzyczną rozumie nie jako ćwiczenie czy doskonalenie umiejętności muzycznych, ale jako praktykę w szerszym sensie, jako fenomen wspólny wszystkim ludziom) rozmawiali uczestnicy konferencji dzieląc się swoją wiedzą, doświadczeniami i obserwacjami.

Adam Świtała

Kreatywność i rola nauczyciela w powszechnej edukacji muzycznej

Joanna Mirecka, nauczycielka, terapeutka, autorka książki „Autentyczna mama: Warsztat Rodzina i weki – na wieki” poprowadziła warsztaty o tym samym tytule co książka.

Warsztat przedstawiał formy pracy z dziećmi i z całymi rodzinami poprzez spotkania rodzinne, zajęcia kulinarne, wspólne przygotowywanie potraw, wyszywanie czy prace plastyczne. Formą przekazu były równocześnie słowa, śpiewanie, ruch oraz słuchanie. Wystąpienie Pani Mireckiej nie było stricte metodą, treści przekazywane były w sposób bardzo osobisty, niekonwencjonalne i oryginalne w pomysłach. Samą metodą można by nazwać właśnie odejście od metody a skupienie się na wytworzeniu więzi międzyludzkiej, rodzinnej, między-pokoleniowej.

Joanna Mirecka

Rodzina i weki – na wieki.

Milena Stankiewicz

Śpiewane zabawy tradycyjne jako doskonała alternatywa gimnastyki ogólnorozwojowej dla dzieci w wieku przedszkolnym.

Milena Stankiewicz, nauczycielka, fizjoterapeutka poprowadziła warsztat „Śpiewane zabawy tradycyjne jako doskonała alternatywa gimnastyki ogólnorozwojowej dla dzieci w wieku przedszkolnym”. Na warsztat złożyły się znane i lubiane przez dzieci zabawy tradycyjne, takie jak Pojedziemy na łów czy Jawor, jawor przekazane w sposób spontaniczny i żywiołowy.

Prowadząca w krókim czasie zintegrowała grupę, począwszy od zabawy z przekazywaniem sobie bransoletki, po płynne ale dynamiczne przechodzenie od zabawy do zabawy. Jednym z wniosków płynących z tych warsztatów była myśl, że nie należy się skupiać na wiernym i doskonałym odtworzeniu danej pieśni czy zabawy, ale na wczuciu się w głębszą warstwę wspólnej zabawy, współdziałania. Uczenie się poprzez ‘błędy’ prowadzącego, jego niedoskonałości pomaga grupie wytężyć wpólny wysiłek w kierunku dobrego efektu końcowego.

https://youtu.be/zqlTpzNikGw

Aldona Danielewicz-Malinowska

Muzyczna matematyka w edukacji przedszkolnej

Aldona Danielewicz-Malinowska przeprowadziła warsztat pt. „Muzyczna matematyka w edukacji przedszkolnej”. Tutaj gier i zabaw, skojarzeń muzyki z matematyką było wiele, bo można uznać – zdaniem autorki – że skoro nuty to litery muzyki, muzyka to ułamki, odległości między dźwiękami wykazują matematyczne prawidłowości, że „Muzyka to przyjemność, jakiej dusza ludzka doświadcza przez liczenie, nie zdając sobie sprawy z tego, że właśnie rachuje” ([…] to muzyka i matematyka są sobie bliższe, niż myślimy. Gottfried Leibniz).

https://youtu.be/dz-_UjvOdv8

Osobą, która kreatywnie podchodzi do swojej roli nauczyciela muzyki jest Karolina Barańczuk – nauczyciel muzyki, rytmiki instruktor tańca ludowego, autorka scenariuszy teatralno-tanecznych opartych na folklorze polskim, programu wychowania muzycznego w przedszkolu i szkole podstawowej pt.: „Muzyka w kolorach tęczy”. Przedstawiła nam przykładową lekcję muzyki, podczas której na podstawie prostej piosenki ludowej „Cebula” wprowadza dzieciom poszczególne elementy dzieła muzycznego, takie jak: agogika, dynamika, artykulacja. Wykorzystując własnoręcznie zrobione pomoce dydaktyczne, bazując na prostej melodii ludowej (prostej ale jakże znanej, choćby z „Małej suity” Witolda Lutosławskiego), nie podając trudnych i encyklopedycznych definicji wprowadza dzieci w świat „elementów składowych” muzyki, które pozwolą im na jej świadome słuchanie i wykonywanie.

Karolina Barańczuk przedstawiła prezentację „Muzyka w kolorach. Muzyka tradycyjna jako punkt wyjścia dla edukacji muzycznej.” Prowadząca na co dzień związana z folklorem muzycznym Beskidu Zywieckiego, zaprezentowała metody pracy z dziećmi, pokaz zastosowania zestawu autorskich muzycznych pomocy dydaktycznych z drewna (nut, pięciolinii) o nazwie „Muzyka w kolorach tęczy”. oraz pracy z zespołem instrumentalnym (kapelą ludową). Prowadzącej towarzyszył podczas pokazu uczeń, z którym grała wspólnie na skrzypcach i góralskiej basetli równocześnie przy tym śpiewając. Pokaz ten uwidocznił, jak może odddziaływać na proces nauki naturalny przekaz muzyki tradycyjnej oraz codzienne kontakty z ludżmi z okolic, gdzie tradycja jest żywa i kultywowana przez wszystkie pokolenia, także najmłodsze.

Karolina Barańczuk

Muzyka w kolorach. Muzyka tradycyjna jako punkt wyjścia dla edukacji muzycznej.

https://youtu.be/XX1wxNNCuAE

Cykl warsztatów konferencji „Tradycja w działaniu” zakończył warsztat Iwony Wylęgały – etnolożki i etnomuzykolożki, która prowadzi dla dzieci, młodzieży i dorosłych spotkania z tradycyjnymi pieśniami ludowymi w niestylizowanej formie – śpiewanymi à cappella, pełnym głosem oraz zgodnie ze stylem wykonawczym miejsca, do którego przynależą. To, jak mówi autorka spotkań okazja wyruszenia drogą własnych doświadczeń głosowych by spotkać się i rozgościć we wspólnym śpiewie z innymi ludźmi.

Iwona Wylęgała poprowadziła warsztat śpiewu „Śląskie śpiewki dla dzieci”. Prowadząca poprzez warsztat pieśni tradycyjnych z regionu Opolszczyzny, w którym pracuje na codzień, przedstawiła świat ludzkich emocji obecnych w dawnych pieśniach, oraz treści uniwersalne z nich płynące (śmierć, miłość, narodziny, tęsknota). Zrozumienie tych emocji pozwoliło uczestnikom warsztatów na dobre zapamiętanie tych niełatwych pieśni. Metodą zastosowaną w warsztacie były także tańce w kole, połączone z wykonaniem zawołań i pieśni tradycyjnych. Pieśni Opolszczyzny to przeważnie ballady o dosyć dużym ambitusie melodii oraz z wieloma gwarowymi, trudno zruzumiałymi współcześnie wyrażeniami.

https://youtu.be/CKySpqJy64E

Iwona Wylęgała

Śląskie śpiewki dla dzieci

Oprócz warsztatów i wykładów podczas konferencji miały miejsce dwa wieczorne spotkania z udziałem prelegentów oraz gości. Podczas tych spotkań odbyła się w hall Akademii Muzycznej potańcówka do muzyki granej przez kapelę złożoną z uczestników konferencji z Witoldem Royem Zalewskim, Katarzyną Andrzejowską, Andrzejem Teofilem i Igą Fedak. Tańce prowadził Grzegorz Ajdacki. Co prawda pod nogami nie uginały się deski, za to obertasy i gwizdy rozweselały uczestników. Patio Akademii Muzycznej nie pierwszy raz przypominało tradycyjne Domy tańca.

Warsztaty „Tradycja w działaniu” to już kolejna inicjatywa, której celem było spotkanie osób i wymiana doświadczeń w zakresie przywrócenia muzyce tradycyjnej należytego miejsca w kulturze i edukacji poprzez różne lokalne inicjatywy. Cieszy fakt, że tak wiele młodych osób: nauczycieli, muzyków, animatorów kultury zwróciło swoje zainteresowania w stronę zapomnianych wartości, które jak się okazuje, odnaleźć można w opowieściach babci i dziadka, grach i zabawach ludowych, strojach, przedmiotach codziennego użytku, a wartości wyrażane sztuką – w pieśniach i muzyce ludowej.
Warto kontynuować takie spotkania i mieć nadzieję na nieustające wsparcie instytucji i osób bez reszty zaangażowanych w działania skierowane ku tradycji.

Pozostaje na końcu podziękować: Instytutowi Muzyki I Tańca, Katedrze Pedagogiki Muzyki Akademii Muzycznej w Katowicach, Polskiemu Stowarzyszeniu Edukacji i Animacji Muzycznej oraz osobom Annie Waludze, Witoldowi Roy Zalewskiemu oraz Katarzynie Paterek za inicjatywę i zorganizowanie tego niezwykłego muzycznego wydarzenia.

Konferencja została zrealizowana przy wsparciu finansowym Instytutu Muzyki i Tańca w ramach Pracowni Muzyki Tradycyjnej ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Współorganizatorzy: Fundacja Mały Kolberg, Akademia Muzyczna w Katowicach, Instytut Muzyki i Tańca, Polskie Stowarzyszenie Edukacji i Animacji Muzycznej PSEiAM.