Tradycja w edukacji

Przenikanie się różnorodnych wyobrażeń z przeszłości – jak mówi amerykański antropolog Clifford Geertz (1) – jest dowodem na to, że mamy do czynienia z hybrydalnością. W dzisiejszym świecie tradycja, czyli potocznie rzecz ujmując powrót do przeszłości i nowoczesność, zespalają się w trudną do rozdzielenia całość. Joseph R. Gusfield zauważa, że „wszystkie tak częste zabiegi przeciwstawiania sobie tradycji i nowoczesności zdają się nie brać pod uwagę rzeczywistości, w której elementy obu współistnieją w postaci różnorodnych ich hybrydalnych połączeń” (2). Oba te elementy współistnieją ze sobą. Tradycja łącząc się z elementami nowoczesności, przeradza się w nowy twór. 

Tym, co przybliża współczesnym tradycję, jest edukacja regionalna. Wprowadzana do przedszkoli, szkół podstawowych kształtuje i utrwala różnorodne postawy odnoszące się do identyfikowania się z własnym regionem. Musi się to jednak wiązać z zaangażowaniem. Bronisława Kopczyńska-Jaworska podkreśla, że „żeby mogła ukształtować się ideologia regionalna, odczuwana przez wszystkich członków grupy, potrzebna jest świadoma działalność jednostek czy grup ludzi, którzy propagują ideologię wspólnoty regionalnej, budząc we wszystkich mieszkańcach regionu poczucie łączności z grupą, w ten sposób dążą do uzgodnienia stanu faktycznego ze stanem postulowanym” (3). Aby rozbudzić zamiłowanie do tradycji, kultury ludowej, potrzeba pomysłowości i aktywnego działania miłośników regionu, patriotów lokalnych. Jednym z wielu przedsięwzięć, które mogą przysłużyć się przybliżaniu treści naszej kultury, jest właśnie edukacja regionalna. Patriotyzm regionalny nie jest synonimem życia na starym. Jak zaznacza autor wielu artykułów o regionalizmie – Anatol Jan Omelaniuk, patriotyzm lokalny nie powinien być prowincjonalizmem, zaściankowością, czy parafiańszczyzną. Nie powinien kojarzyć się z gnuśnym trawieniem czasu, ani z łatwą ckliwością (4).

Patrycja Kuczyńska – Warsztaty zabaw z Kurpi przy akompaniamencie muzycznym cz. 1

Rozgrzewka – KACZOR

Rozgrzewka przy wykorzystaniu tradycyjnego tańca “Kaczor”.

Tańczony w korowodzie. Dzieci trzymają się nawzajem za biodra, jeden za drugim. Podczas marszu kiwają głowami w prawą i w lewą stronę, wymachują nogami na boki, udają odgłosy kaczora. Wszystkie te ruchy są wykonywane od pozycji wyprostowanej, płynnie przechodząc w przysiad, aż poruszają się w tzw. pozycji „w kucki”. Ostatecznie przewracają się na ziemię.

Kolejnym etapem wspólnej zabawy może być poznanie swoich imion. W tej zabawie dajemy też dużo wolności do indywidualnej ekspresji.

KONIK

Taniec ten jest tańczony trzymając się za ręce. Ruchy nóg, to bieg w rytmie ćwierćnut z nieco wyżej unoszonymi nogami do tyłu niż przy normalnym biegu. Uczestnicy zabawy tworzą łańcuszek podążając za pierwszym tancerzem, który prowadzi grupę, zawijając serpentyny według własnej fantazji. Tańczy w dowolny sposób, np.: po liniach kolistych lub esowatych. Podczas tej zabawy można wykorzystać tak zwane „bramki”. Prowadzący tancerz przechodzi pod połączonymi rękami. 

Drepce konik, drepce, do stajenki nie chce,
Żeby do dziewcyny – poleciałby jesce 😐

Drepce konik, drepce, stuka kopytkani,
Pedzi do tej Carni borani, lasani 😐

W podwóreczku nasem, studzianecka stoi,
Kto idzie, kto jadzie,  konika napoi 😐

 Siwy konik siwy, z duzeni wstegani,
Jade do dziewcyny z modreni locani 😐

Siwy konik siwy uzdecka jedwabna
Cy duza cy mała Kurpsianecka ładna 😐

ZAJĄC

Pierwotnie w tej zabawie brały udział tylko dziewczęta. Była to forma rozrywki podczas wypasania krów na polach. Dziewczęta układały na trawie dwa równe kijki, nazywane na Kurpiach witkami (witki), składały je przed sobą w formie krzyża, przebierały nogami tak, aby czubkiem lewej nogi dotykać pola w prawym ramieniu krzyża, zaś czubkiem prawej nogi, pole w lewym ramieniu krzyża. 

Na zielonej łące siedział zając
I nózkani sweni przebzierając

Ref:  |: A łon takie nózki niał
I tak nieni przebzierał 😐 x2

Hej z góry z górecki leciał zając, 
I nózkani sweni przebzierając,

Ref: |: łoj żebym ja taka była,
I żebym ja tak tańczyła 😐 x2

III. Na zielonej łące siedział zając
Listecki kapusty obgryzając

Ref: |: A łon takie ząbki niał
I tak nieni przegryzał 😐 x2

Podczas śpiewania zwrotek, nogi przekłada się w rytmie ćwierćnut. W czasie refrenu tempo dwukrotnie się zwiększa. Oznacza to, że w tym momencie zamiast przestawiania, trzeba skakać, w rytmie ósemek. Zasada jest taka, że nie wolno w czasie tańca dotknąć kijków.

GONIENIE PO ZASTOLU

Popisowy taniec pary wokół stołu do melodii powolniaka. Zabawa ta ma swoje źródło w tańcu obrzędowym oczepin weselnych. Dziewczyna ma w ręku chusteczkę. Chłopiec kładzie kapelusz na stół, po czym woła: „Muzykanty zagrajta mi takiej muzyki, coby ze ścianów pozlatały kruzyki”.

Muzyka gra, rozpoczyna się taniec bez kontaktu fizycznego partnera i partnerki. Jest to popisywanie się spektakularnymi figurami wokół stołu. Mogą to być cwały, kroki polki, hołubce, obroty, półobroty, podnoszenie nóg do przodu, przysiady z jednoczesnym wyrzutem wyprostowanej nogi przed siebie., itp. W trakcie tańca dziewczyna co jakiś czas podnosi leżący na stole kapelusz. Dwa razy udaje, że wkłada pod niego chusteczkę. Za trzecim razem podkłada tam chusteczkę. Kiedy chłopiec ją znajdzie, jest to przyzwolenie na to żeby można z partnerką zatańczyć. Musi ją jednak najpierw złapać. Chłopiec chowa chustkę do kieszeni, zakłada kapelusz na głowę. Dziewczyna ucieka, rozpoczyna się popisowa gonitwa. Oboje mogą wskakiwać na stół, spektakularnie zeskakiwać, przestawiać stół w biegu, przebiegać pod nim. Kiedy partnerowi w końcu uda się złapać partnerkę, tańczą powolniaka.

SKAKANIE WESELNE

Pierwotnie zabawa wiąże się z oczepinami weselnymi, kiedy drużbantki tańczyły z czepcem panny młodej.

Wszystkie dzieci stoją w kole. W środku jest dziecko i wykonuje dowolne figury z wybranym przez nauczyciela rekwizytem, np.: kwiat z bibuły, maskotka, piłka, itp.

Graj gracyku, abyś móg,
nie załuj się mojech nóg,
moje nogi śtalowe do tonecka gotowe.

Graj gracyku, abyś móg,
nie załuj się mojech  nóg, 
moje nogi z zielaza,
nie ustano ni raza. 

Po zaśpiewaniu zwrotki, dziecko przekazuje rekwizyt wybranej osobie z koła. Zamieniają się miejscami. Innym wariantem jest wyrzucenie przedmiotu za siebie z zamkniętymi oczami. Ten kto go złapie będzie mógł tańczyć w środku.

ZURAZIE (ŻURAWIE)

Na środku leżą kije/witki. Staje na nich jedna osoba, która jest żurawiem. Wokół niej stoją dzieci tworząc koło. Chodzą zgodnie ze wskazówkami zegara bądź odwrotnie, deklamując

Zurazie, zurazie, na zielonej łące,
Ido sobzie roso, a z korów się siący,
zurazie, zurazie ido sobzie drogo,
po ceberek mleka i po drugi niodu,
zeby kurpsie z Carni nie zaznali głodu.
Łup cup, łapu, capu.

Podczas ostatniego wersetu „Łup cup, łapu, capu”, wszyscy rzucają się do środka koła i próbują zabrać witki spod nóg żurawia. Żuraw bije ich po plecach, nie pozwalając odebrać sobie witek. Każdy liczy skradzione witki. Ten, kto ma ich najwięcej zostaje teraz żurawiem. Ten kto zebrał najmniej odchodzi z gry. Zabawa powtarza się dowolną ilość razy.

GĄSKI GĄSKI

Nauczyciel ustawia wszystkie dzieci gęsiego – jeden za drugim. Osoba stojąca z przodu, na czele korowodu jest Gąsiorem. Wybieramy Wilka. Zabawa rozpoczyna się zawołaniem:

Gąsior: Gąski gąski do domu.
Gąski: Boimy się!
– Czego?
– Wilka złego!
– A gdzie wilk je?
– Za górą!
– Co robi?
– Gąski drze!
– Co pije?
– Pomyje!
– Gąski, gąski do domu!

Wówczas korowód gąsek z gąsiorem na czele rusza do przodu. Wilk stara się złapać gąskę z końca. Gąsior broni swoich gęsi. Porwane gąski wilk odprowadza na bok. 

Regionalna literatura fachowa podaje, że typowymi tańcami puszczaków są: olender, stara baba, żuraw, fafuł i powolniak. Ponadto tańczy się na Kurpiach oberki, walczyki, okrąglaki, kontro oraz polki: równiejso, trampólka, trzęsionka. Adam Chętnik w swej pracy z 1924 roku pt.: Kurpie wymienia jeszcze: poloneza kurpiowskiego, gładkiego, kowala i wyrwasa, tych od II Wojny Światowej, już nikt nie tańczył.

Zarówno tańcom, jak i pieśniom towarzyszyła muzyka grana przez wiejskich muzykantów. Klasyczny skład kapeli składał się z trzech muzykantów grających na skrzypcach, basetli (instrument strunowy podobny do wiolonczeli) i bębenku obręczowym z brzękadełkami. Po wojnie pojawiła się harmonia pedałowa, która zastąpiła basetlę. Inne instrumenty kurpiowskie to: ligawka, piszczałki wierzbowe, gwizdki gliniane, fujarki, rogi myśliwskie.

OLENDER

Metrum 2/4, tempo wolne. Prawdopodobnie przywieziony był na tereny Puszczy Zielonej przez Holendrów – rzemieślników sprowadzonych przez królów polskich. Taniec w parze, ujęcie dyszlowe. Występują w nim dwa elementy taneczne, tj. akcenty inaczej przytupy, towarzyszy temu odchylenie wyprostowanych rąk w górę, następnie obrót za prawym ramieniem.

FAFUR

Metrum 2/4, tempo umiarkowane. Taniec skoczny. Posiada kilka nazw: „fawor”, czy też zdrobniale „faworek”, jak również „fafur” i „farfurek”. Na Kurpiach nazwy te oznaczają wstążkę uwiązaną przy kołnierzyku męskiej koszuli.

Podstawowego kroku należy nauczyć w miejscu, pojedynczo; potem w przestrzeni, tj.: po obwodzie koła, następnie w parze. Ostatecznym etapem jest taniec wirowy. Trzeba zwrócić uwagę, aby nie zaczynać kroku od wyskoku, najpierw należy bowiem postawić nogę i przenieść na nią ciężar ciała, a dopiero potem wykonać na niej podskok, z wyrzutem nogi od kolana do tyłu.

POWOLNIAK

Metrum 3/4 i 2/4, tempo szybkie. Jest najbardziej charakterystycznym tańcem kurpiowskim. „Niezmiernie interesujący taniec Puszczy Zielonej, jakim jest powolniak, zachował najdłużej swą pierwotną formę dzięki temu, że do ostatnich lat był tańczony na zabawach i weselach przez przedstawicieli starszego pokolenia. Dla nich muzykant musiał specjalnie grać powolniaka”.

Tańczony w parach, po kole. Składa się z dwóch części. W pierwszej części para w ujęciu otwartym porusza się krokiem ósemkowym w pierwszym  kierunku tańca. W drugiej części następuje bardzo zamaszysty taniec wirowy. Krok podstawowy to trzy kroki w obrocie. Składają się one na półtorej taktu. Co charakterystyczne dla tego tańca, partnerzy w trzecim kroku każdego taktu, zaznaczają akcent palcami prawej nogi, robiąc tzw.: „kropkę” (nazwa umowna). Trudność tego tańca polega na tym, że stawianie „kropek” jest asymetryczne dla partnerów. Akcentem dodającym atrakcyjności i spektakularności jest  przyklękiwanie mężczyzny, w trakcie obrotów, zamiast stawiania kropki. Wykorzystywany również w zabawie „gonienie po zastolu”, podczas oczepin.