Karolina Barańczuk
mgr pedagogiki ze specjalnością Nauczania Początkowego i Wychowania Przedszkolnego, rytmiki i muzyki. Nauczyciel dyplomowany – edukator placówek doskonalenia nauczycieli. Autorka programu wychowania muzycznego w przedszkolu i szkole podstawowej pt. “Muzyka w kolorach tęczy” oraz pomocy i materiałów dydaktycznych do nauki rytmiki i muzyki. Zapalona regionalistka, działa na rzecz społeczności lokalnej Koszarawy Bystrej, prowadząc zespół regionalny “Bystre gronie”. Zajmuje się również pisaniem scenariuszy, reżyserią przedstawień teatralno – tanecznych, choreografią oraz nauką tańca.
Brygida Sordyl
Absolwentka Akademii Muzycznej w Katowicach. Kierownik kapeli oraz instruktor śpiewu w Zespole Regionalnym “Magurzanie” z Łodygowic, uczy także gry na instrumentach smyczkowych. Współzałożycielka kapeli “Po Pieronie”. Zajmuje się kształceniem wokalnym w wielu zespołach regionalnych na Żywiecczyźnie i nie tylko.
Elżbieta Mikociak
Kierownik i choreograf Zespołu Regionalnego “Magurzanie” z Łodygowic. Pracuje również jako instruktor tańca w innych zespołach regionalnych na terenie Żywiecczyzny (m.in. “Romanka”, “Małe Kęty”). Ukończyła Animację Społeczno – Kulturalną oraz Etnologię na Uniwersytecie Śląskim, a także 2-letni kurs kwalifikacyjny z zakresu tańca ludowego. Folklorem Żywiecczyzny zajmuje się od dziecka – jest córką Krystyny Mikociak, znanej folklorystki, założycielki Zespołu „Magurzanie”.
Przemysław Ficek
Nauczyciel gry na instrumentach ludowych w regionalnych ogniskach muzycznych, jako muzyk współpracuje z zespołami “Romanka” z Sopotni Małej, “Magurzanie”, oraz dziecięcym zespołem “Jaferki” z Koszarawy. Współzałożyciel kapeli dudziarskiej “Fickowo Pokusa”. Budowniczy dud oraz instrumentów pasterskich. Współautor podręcznika “Nowe ścieżki edukacji regionalnej na Żywiecczyźnie”.
ZABAWY DLA DZIECI
Tu sroczka
dla dzieci od 1 roku życia.
Osoba starsza trzyma rączę dziecka i pokazując mu miejsce na dłoni śpiewa na jednym dźwięku lub na tercji.
Tu tu tu, sroczka kasko warziła
Palusek se sparziła
Chwytając poszczególne paluszki śpiewa:
Tymu dała, tymu dała tymu dał na ronecko
Tymu dała tez trosycko
A teraz lekko pociągając kciuki, śpiewa:
A tymu porwała i poleciała.
W kwacki
dla dzieci od 6 roku życia.
Dzieci siadały rzędem jeden za drugim, trzymając w pasie poprzednika. Jeden prowadzący podchodził i usiłował „ wyrwać kwacek” – czyli upatrzone dziecko, łapiąc go pod pachy. Dzieci pomagały wyrwanemu, trzymając go mocno rękoma.
Jeżeli go nie wyrwał mówił: Zdrowy jak dąb! Albo buk!
A jeżeli wyrwał mówił: Ale zgnity!
„odkładał” go na bok. I zabawa trwała dalej.
W lisa i gęsi
Z grupy dzieci wybieramy za pomocą wyliczanki „lisa” i „ mamę gąskę”.
Kosi kosi łapci, pojedziem do babci
Łu babci podwórze ciekawe i duze.
Kury ziorka jedzom, gonsi sobie chodzom.
Kogut kukuryku, siedzi na patyku.
En, ten, wen, jes to ten!
( wyliczanka ze wsi Krzyżowa)
Dzieci tworzą rząd, stojąc jeden za drugim i chwytając oburącz poprzednika w pasie. Na przodzie staje dziecko grające rolę „mamy gąski” a z boku „lis”, który woła: Liwusie liwusie! Dejciez mi gombusie!
Nie fco piórecek, jino wasego miynsecka!
Gąski uciekają prowadzone przez „ mamę gąskę” a lis goni je chcąc złapać ostatnią gąskę. Lis zwodzi mamę gąskę często zmieniając kierunek gonienia lub pokazując coś i wołając: łoje jej! Co takiego haw się dzieje!
Gdy złapał którąś gąskę odprowadzał ją na bok i nakazywał jej mówiąc: Siedź tu! Kie wróco to cie zjym!
Przyprowadzając kolejną gąskę mówił jej to samo co pierwszej. Pod koniec gąski złapane mówiły:
Lisku, lisku puś nos!
Nie zjydz nos!
My ci za to zaśpiywomy!
Mogły mu zaproponować taniec, opowiadanie, bajki, legendy, itp. Lis na to przystawał. Zabawa się kończyła wykonaniem umówionej z lisem czynności.
Mało nos
dla dzieci od 2,5 roku życia.
Maszerujemy w kole. Zabawę rozpoczyna prowadzący. Śpiewa przyśpiewkę i zaprasza kolejne dzieci do wspólnego koła.
Mało nos, mało nos, do piecynio chleba
Jono nom, jono nom, tu jednej potrzeba.
W żaby
dla dzieci od 5 roku życia.
Wytyczamy linię mety i startu najlepiej wykorzystując naturalne materiały – kamienie kawałek sznurka. Dzieci biorące udział w zabawie ustawiają się na linii mety, kucają i chwytają rękoma kostki u nóg. Na znak prowadzącego skaczą w powyższej pozycji wygrywa żaba która najszybciej dotarła do mety. Pozostałe dzieci dopingują wołając:
Rederede kum kum kum.
Mogą przy tym grać na terkotkach i tarkach guiro, kamyczkach patykach.
W Ptoki
dla dzieci od 4 roku życia.
Dzieci wybierały spośród siebie prowadzącego i kupującego za pomocą wyliczanki:
Siedzi dudek na kościele,
warzy kawo na niedziele.
Kawa mu się łośloła
Dudek łucik z kościoła.
Roz dwa trzy, wychodź ty!
( wyliczanka ze wsi Koszarawy)
Kupujący wychodził, a prowadzący rozstawiał dzieci i nadawał im nazwy ptaków. Gdy wszystkie dzieci otrzymały nazwy, wracał kupujący i oglądał siedzące dzieci. Prowadzący toczy dialog z kupującym:
– Co kcecie?
– Ptoka!
– Jakigo?
Np.: kukułko
Jeśli tak nazwane dziecko było, to wstawało i z rękoma naśladującymi ruch skrzydeł szybko biegło do kupującego. W trakcie biegu naśladuje głos danego ptaka lub gra na piszczałce ( glinianym ptaszku). Bawimy się aż do znudzenia.
Po syrokim stawie
dla dzieci od 4 roku życia. W zabawie uczestniczy nieparzysta ilość dzieci.
Dzieci wolno chodzą po Sali i śpiewają, naśladując rękoma ruch łabędzich skrzydeł.
Po syrokim stawie, stawie
Pływajom łabyndzie, pływajom łabyndzie,
Kto pory nie znojdzie
Ton niezdarom bydzie.
Dzieci łączą się w pary. To dziecko które nie znajdzie towarzysza staje pośrodku dzieci, które śpiewają:
Momy, momy niezdare takiego niezdarę takiego
Co nie łumioł znaleźć, przyjaciela swego!
W dziuple
dla dzieci od 4 roku życia.
W zabawie uczestniczy kilka par np.: 16 dzieci, które tworzą 8 dziupli trzymając się za ręce. Dzieci te porozstawiane są po całej Sali.
Reszta dzieci to wiewiórki. Dzieci te skaczą w Sali aż do momentu gdy usłyszą, jak prowadzący woła: Lis jidzie!
Dzieci będą ce wiewiórkami chowają się do wybranej „dziupli”. To dziecko, które nie znalazło wolnej „dziupli” woła po chwili: Wiewiórki z dziupli!
Zabawę powtarzamy aż do znudzenia.
W zające
od 5 roku życia
Wybieramy za pomocą wyliczanki „babkę” i „psa”.
Na ulicy Kopernika
Siedzi dziołcha bez bucika
Jo się pytom: ka moz bucik?
Łuna goda ze ji łucik.
(wyliczanka ze wsi Wieprz)
Wybrana Babka głośno mówi:
– Babka sirota pasła kury u płota! Figiel migiel zając pies!
Dzieci jako zające podbiegają do babki siedzącej na podłodze. Babka toczy z nimi dialog:
– Kaście były zajoncki? – W polu
– Coście tam robiły? – Panu kapusto kronzały!
– Co wom Pon dał za to? – Kłymbko nici!
– Co w tym kłymbku było? – Jigła
– A w tej igle co było? – nitka!
– A w tej nitce co? – mole!
– Łuciekojcie zajoncki w pole!
Zajączki uciekają a pies ich łapie. Kogo złapie ten wychodzi z zabawy.
Zabawy dla chłopców starszych
od 7 roku życiaŁomani debła
Dwóch chłopców kładzie się na podłodze (trawniku) obok siebie, zahaczają się wewnętrznymi nogami. Jeden drugiego próbuje przewrócić. Wygrywa ten kto jest silniejszy. Tę samą zabawę możemy wykonać tak, aby chłopcy byli naprzeciwko siebie i przeciągali się nawzajem z zahaczonymi nogami.
Kapelusze
Chłopcy siadają w kole obok siebie twarzami do środka koła. Na głowie mają kapelusze, które jeden drugiemu zabiera i zakłada sobie na głowę. Ten który nie zabierze lub upuści kapelusz wychodzi z zabawy.
Zabawa w taczkę
Jeden chłopiec kładzie się na ziemi i podpiera na rękach, drugi chwyta jego nogi w kostkach i w tej pozycji poruszają się po całej Sali. Można urządzić wyścigi taczek.
Zabawy pasterskie
dla młodszych chłopców 0d 7-12 roku życia:
Skoki przez kijek położony na podłodze.
Skoki przez kijek kręcony pod nogą.
Przeskoki przez dwie laski złączone ze sobą.
Przekładanie kapeluszy z głowy na głowę,
przekładanie lagi pod uniesioną nogą.
Bitka – w sposób uproszczony – krzyżowanie lag.
Przysiad z lagą uniesioną przed sobą.
Przyśpiewki do zabaw pasterskich
Przyśpiewki do marszu w kole
Łokoło górecki idą se łowiecki
Ni ma tam łowcorza ani łowcorecki.
Łowiecki becały kie się miesać miały
Łowcorzycek płakał, nózki go bolały.
Łowiecki łowiecki nie syćkaście moje
Jak jo wos napase kozdy weźnie swoje.
Nie bydo jo bacom bydo górolickiem
Bydo se poganioł łowiecki patyckiem.
Przyśpiewki do wykonania wybranej figury
Pasym jo se Pasym, krowicki pod lasym
Przyjdzie moja siostra, nawróci mi casym.
Paście mi się paście, wy gąsecki moje
Bo jo wos wygnało, na zielone pole.
Pastyrecka pasła, nie dali jij masła,
Masełko sprzedali, suchy chlyb jij dali.
Wy moje krowicki złote rózki mocie
Jak jo wos łodyjde to ik pozbijacie.
TAŃCE
KOŁO
Przebieg tańca „KOŁO” – Prosty układ dla dzieci od 6 roku życia.
1 melodia
Śpiew wodzireja (chłopaka): „Grojcie muzykanci”. Ustawienie w półkolu – chłopcy przed dziewczynkami, wodzirej na środku. Na przegrywce wodzirej obchodzi półkole (krokiem z przytupami) i woła na pozostałych chłopaków: „stawajcie do koła” (1 kierunek tańca). Kolejną przegrywkę chłopacy podążają za wodzirejem (ósemka).
2 melodia
Chłopcy podchodzą do dziewczyn za wodzirejem i biorą je do tańca para za parą, pierwsze trzymanie – śpiew: „Hej śpiywomy, śpiywomy”. Na przegrywce tancerze wykonują kółeczko w trzymaniu zamkniętym w parze, zmiana kierunku na przytupach. Na drugiej przegrywce dzieci tańczą kółeczko w trzymaniu zamkniętym po dwie pary.
3 melodia
Dzieci tańczą para za parą za wodzirejem (zakręty, ósemka) – śpiew: „Sło do gronicka”. Na pierwszej przerywce figura „Most”. Na drugiej przegrywce wyrównanie koła, trzymanie pierwsze i para za parą.
4 melodia
Wszystkie dzieci za ręce po jednym kole ze zmianą kierunku – śpiew: „Rozleciały mi sie”. W pieszej części przegrywki dzieci idą po kole w drugim trzymaniu i wykonują przytupy. W drugiej części przegrywki obejście w parze (chłopak w tył, dziewczynka w przód), przytupy i obrót pod ręką na zakończenie tańca.
TEKSTY, NUTY I ĆWICZENIA EMISYJNO – WOKALNE DO “KOŁA”.
Grojcie muzykanci, nale tak z wesoła, hej muzycko z wesoła.
My se poprosymy dziywcontka do koła, hej dziewcontka do koła.
Ćwiczenia emisyjno – wokalne
3 – 4 – latki – maszerując lub klaskając skandujemy tekst jak w ćwiczeniu powyżej
5 – latki – pamiętamy o akcentach na „raz”
6 – latki – uwaga na wybijanie ostatniej sylaby na końcu linijki pn. „wesoła”
Hej śpiywomy, śpiywomy, hej bo nom dziś wesoło.
Ej radzi tańcujemy, ej to górolski koło.
Ćwiczenia emisyjno – wokalne
3 – 4 – latki – maszerując skandujemy tekst jak w przyśpiewce nr 4.
5 – latki – zaznaczamy śpiew oparciem słowa „hej” i „ej”, (unikać krzyku dzieci, nie przeciągać).
6 – latki – zwracamy uwagę na wyśpiewanie każdego słowa do końca.
Sło do gronicka, sło do gronicka i tak sobie śpiywało.
Ło mój bracisku pilnuj mi krowy, jo byde tajcowało.
Ćwiczenia emisyjno – wokalne
3 – 4 – latki – szepcząc skandujemy tekst mówiony jak w ćwiczeniach powyżej.
5 – 6 – latki – pamiętamy o pierwszych słowach w tekście „Sło” „Ło” „jo”.
Rozlecioły mi sie siwe gołębisie a po polu, po polu, a po polu, po polu.
Nawróć mi je nawróć łoj ty mój bracisku, a do domu, do domu,
a do domu, do domu.
Ćwiczenia emisyjno – wokalne
3 – latki – skandujemy tekst mówiony, równocześnie klaszcząc na raz, następnie to samo wykonujemy śpiewając.
4 – latki– skandujemy tekst mówiony, równocześnie klaszcząc ósemkami, następnie to samo wykonujemy śpiewając.
5 – latki – w tekście śpiewanym zwracamy uwagę na akcent na „raz”, szczególnie na słowach „po” i „do” z drugim razem.
6 – latki – staramy się wyśpiewać tekst na jednym oddechu i dopiero na powtórce dobrać powietrza na nowo.
OBYRTKA
Górale w gwarze wymawiają nazwę tańca “łobyrtka”. Jest to najpopularniejszy taniec górali Żywieckich, często nim kończą inne tańce lub wplatają kroki obyrtki do innych tańców. Obyrtka tańczona jest ruchem wirowym: para krąży wokół wspólnej osi i przesuwa się jednocześnie po linii koła. Tylko czasami tańczono ją w miejscu, jak mówią “na jednej dylinie”.
Melodia obyrtki jest jednoczęściowa, w metrum 2/4, ośmio-, dwunasto- lub szesnastotaktowa. Tradycyjnie do tańca grało dwóch grajków: jeden na skrzypcach, a drugi na dudach, zwanych także gajdami. W niektórych fragmentach tańca muzykanci ostro przytupują.
Postawa tancerza jest swobodna, w czasie tańca trzyma się prosto – tańczy bez pochyleń tułowia, czy zwrotów, kolana zawsze lekko zgięte nie prostują się całkowicie w żadnej fazie ruchu, pas biodrowy wypchnięty w tył. Taniec dziewcząt cechuje lekkość ruchu – kolana również lekko zginają, a tułów utrzymują w pionie.
• Ćwiczenie kroku podstawowego na jednym dużym kole – trzymanie za ręce.
• Ćwiczenie kroku podstawowego na jednym dużym kole – trzymanie w koszyczku.
• Ćwiczenie kroku podstawowego na dwóch kołach – trzymanie w koszyczku.
• Ćwiczenie kroku podstawowego w kołach po dwie pary – trzymanie w koszyczku.
• Ćwiczenie kroku podstawowego solo – wokół własnej osi.
• Ćwiczenie kroku podstawowego w parze – trzymanie zamknięte, okrągłe .
• Krok cupkany do siebie, z obchodzeniem się w parze.
Przebieg tańca „OBYRTKA”
układ taneczny dla dzieci od 7 roku życia po minimum roku ćwiczeń tanecznych.
Śpiew i melodia: „Łoj dziewcyno”
Chłopak podchodzi do przodu i śpiewa swojej partnerce przyśpiewkę. Na 2 przegrywkach wykonuje taniec w parze (trzymanie zamknięte, okrągłe) ze zmianą kierunków. Reszta dzieci stoi w półkolu dopingując tańczącą parę i żywo reagując na słowa przyśpiewki.
Śpiew i melodia: „Ło mój chłopce”
Dziewczyna odśpiewuje swojemu partnerowi przyśpiewkę. Na 2 przegrywkach tańca dołączają się pozostałe pary i tańczą jak wyżej.
Śpiew i melodia: „Dopierok sie”
Chłopak podchodzi do przodu i śpiewa swojej partnerce. Tancerze ustawiają się w kołach po dwie pary (trzymanie w koszyczku) i tańczą tak 2 przegrywki, ze zmianą kierunków.
Śpiew i melodia: „Kupił tata”
Wszystkie dziewczyny śpiewają. Na 2 przegrywkach dziewczyny tańczą na jednym dużym kole (trzymanie w koszyczku) a chłopcy obchodzą je krokiem cupkanym. Dziewczyny i chłopcy tańczą ze zmianą kierunków. Chłopcy zaczynają taniec w pierwszym kierunku tańca, dziewczyny natomiast w drugim. “Obyrtkę” rozpoczyna się tańcząc w drugim kierunku tańca czyli zgodnie z ruchem wskazówek zegara
Śpiew i melodia: „Mamulinka rada”
Wszystkie dzieci śpiewają, ustawiają się na dwóch kołach (trzymanie w koszyczku) i tańczą 2 przegrywki, ze zmianą kierunków.
Śpiew i melodia: „Kurzyło sie”
Dzieci śpiewają przyśpiewkę a następnie wykonują krok cupkany z obchodzeniem się w parze ze zmianą kierunków przez 2 przegrywki. Następne 2 przegrywki dzieci wykonują taniec w parze (trzymanie zamknięte, okrągłe) ze zmianą kierunków.
TEKSTY, NUTY i ĆWICZENIA EMISYJNO – WOKALNE DO OBYRTEK
Łoj dziewcyno tyś drabina, jo przy tobie łodrobina.
Kie jo s Tobom potańcujem, moje nózki ledwie cujem.
Ło mój chłopce rusoj sobom, bo mi ciynzko tojcyć z Tobom.
Boś ty mały jako skopiec a cóz z ciebie jest za chłopiec.
Ćwiczenia emisyjno – wokalne.
Jak w poprzednim tańcu „koło”, 3 – i 4 – latki skandują teksty bez melodii łącząc go z klaskaniem, marszem lub szeptem na zmianę, następnie połączyć tekst z melodią.
3 – 4 latki – dzielimy zwrotki na chłopców i dziewczynki, zwracamy uwagę na tekst gwarowy.
5 – 6 latki – zwracamy uwagę na rozumienie tekstu śpiewanego, tekst musi być żywy i stać się odzwierciedleniem tańca obyrtki.
wybieramy 2-3 solistów i ćwiczymy z nimi osobne partie, śpiewy w obyrtce są dyktandem dla muzyki instrumentalnej.
Dopierok sie dziś dowiedzioł, jak się dziewce myje.
Wsadzi głowe do saflicka i naciongo syje.
Ćwiczenia emisyjno – wokalne.
3 – 6 latki – ćwiczymy samą melodię na głoskach: „o”, „a”, „e”.
Kupił Tata na Fartusek a modrego modrego.
Ej, mom jo se tatuleńka, a dobrego dobrego.
Mamulinka rada skoce, upiekła nom dwa kołoce.
Jedyn duzy drugi mały łoba nom zasmakowały.
Ćwiczenia emisyjno – wokalne.
3 – 4 latki – dzieci wymawiając tekst powinny szeroko otwierać usta oraz dokładnie wymawiać literkę „r” – modrego, dobrego.
5 – 6 latki – aby utrzymać rytm ósemkowy można ćwiczyć ten tekst z równoczesnymi przytupami, skandując lub śpiewając.
Kurzyło sie, kurzyło sie, kurzyło sie z komina.
Moja mama placki piekła spoliła się pierzyna
Ćwiczenia emisyjno – wokalne.
3 – 6 latki – akcent na każde „raz” w takcie.
Taniec Siustany
układ taneczny dla dzieci od 6 roku życia po roku ćwiczeń tanecznych.
Śpiew: „Siustu siustu po podłodze”
Chłopak śpiewa do swojej partnerki. Następnie partner i partnerka wykonują cztery akcenty do siebie i tańczy w trzymaniu w koszyczek wokół osi pojedynczej pary za lewym ramieniem w tył. Dzieci zakańczają taniec czterem akcentami i pełnym obrotem za lewym ramieniem w parze .
Śpiew: „Moje nózki podrygują”
Wszystkie dzieci śpiewają stając parami naprzeciw siebie. Następnie partner i partnerka wykonują cztery akcenty do siebie, łączą ręce w koszyczek i tańczą po kole w pierwszym kierunku tańca. Na „siustu, siustu” następuje akcenty i pełny obrót za lewym ramieniem w parze.
Tancerze wykonują nadal taniec po kole przez całą przegrywkę, na siustu, siustu łączą się po dwie pary
(np. para nieparzyste odwraca się do pary parzystej)
Dzieci tańczą figurę zegary przez dwie melodie, kończą ją czterema akcentami i pełnym obrotem za lewym ramieniem w parze.
Śpiew: „Moje nózki jako igły”
Dziewczynki śpiewają przyśpiewkę, pary ustawiają się w szachownicy. Na przegrywce dzieci wykonują obroty partnerki pod ręką partnera stojącego w miejscu. Na akcenty dziewczynki wykonują obrót za prawym ramieniem, chłopcy klaszczą w dłonie i wołają „siustu, siustu siust”.
Siustu siustu po podłodze nie zawadzaj noga nodze
Noga nodze zawadziła Marysia się przewróciła.
3 – latki – całą melodie ćwiczymy na jednym słowie „siustu”
Siustu, siustu po tej ziemi, niek sie trowka nie zieleni,
Jak sie trowka zazieleni, posiustomy do jesieni.
4 latki – akcent na każde raz w tekście śpiewanym
Moje nózki podrygujom, bo ziymniocki w gorku cujom
Nie tak bydom podrygowaj, kie sie bydom dowarzowaj.
Moje nózki jako igły, ino mi sie w tońcu migły
Moje nózki jako świece, ino stojom przy muzyce.
5 – 6 – latki – ćwiczymy powoli zwracając uwagę na tekst gwarowy, wyraźnie wypowiadać każde słowo (nawet z lekką przesadą, szeroko otwierając usta). W tempie tańca często zacierają się właściwości gwarowe tekstu.
Opracowanie materiałów nutowych: Brygida Sordyl
