Toruń

Mały Kolberg w Toruniu skupia się na wielokulturowym aspekcie miasta Torunia leżącym na styku kilku dużych regionów etnograficznych. Oprócz zabaw z terenów Kujaw prezentujemy również zabawy z własnego dzieciństwa, oraz zawbawy z różncyh regionow otaczających Toruń.

Marta Domachowska
Etnolżka, animatorka kultury, badaczka polskiej kultury ludowej, uczennica wiejskich śpiewaków, tancerzy i muzykantów. Współzałożycielka toruńskiej grupy ,,n obrotów” oraz Forum Muzyki Tradycyjnej, członek Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego. Od kilkunastu lat zgłębia, praktykuje i popularyzuje polskie tradycje muzyczne w formach niestylizowanych m.in. poprzez badania w terenie, udział i organizację warsztatów, koncertów, potańcówek i imprez dla rodzin z dziećmi. Prowadzi autorskie warsztaty polskich tańców tradycyjnych i warsztaty przyśpiewek.
Na co dzień zajmuje się edukacją w zakresie polskiej kultury ludowej, popularyzacją wystaw i organizacją wydarzeń muzycznych, prowadzi spotkania śpiewacze, zajęcia umuzykalniające i rękodzielnicze oraz warsztaty metodyczne nt. dawnych zabaw dziecięcych dla nauczycieli w Dziale Edukacji Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu.

Katarzyna Rosik
Tańczy, śpiewa, gra, projektuje.
Od 2008 r. zajmuje się poszukiwaniami w zakresie kultury i muzyki tradycyjnej polskiej wsi różnych regionów. Od mistrzów muzycznego rzemiosła uczy się śpiewu, tańca, gry na bębenku jednostronnym i basach. Szczególnie jej bliska jest kultura muzyczna mikroregionu kajockiego, którą ma okazję poznawać przez spotkania z jej twórcami – Janem Gacą, śpiewaczkami z Gałek Rusinowskich, innymi muzykantami, śpiewakami i tancerzami – oraz przez aktywne uczestnictwo w lokalnych wydarzeniach muzycznych.
Od 2011 roku grała na bębenku jednostronnym w Kapeli Katarzynki.

Katarzyna Zedel
Urodzona w Kępnie, obecnie mieszkająca w okolicach Szydłowca, muzykantka, pedagog, pasjonatka chorału gregoriańskiego, muzyki tradycyjnej i lutnictwa ludowego, uczennica wiejskich muzykantów z regionu radomskiego, m.in. Jana Gacy, Jana Adamczyka, Jana Fokta i Wiesławy Gromadzkiej oraz lubelskiego: Stanisława Głaza, Leona Krzosa i Zbigniewa Butryna. W latach 2012-2020 pracowała w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu. Jest członkinią Forum Muzyki Tradycyjnej. Grywa do tańca, współtworząc kapele z wiejskimi mistrzami oraz z rówieśnikami, zajmuje się również edukacją muzyki tradycyjnej dzieci i młodzieży.

Kreatywne zwiedzanie muzeum

Dzięki uprzejmości Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu możemy zabrać Cię na kreatywne oprowadzanie z Martą Domachowską.

TKANINY I UBIÓR

PRACZKI

Uczestnicy zabawy zgodnie ze słowami piosenki podczas zwrotki pokazują kolejno prawą i lewą dłoń, a przy refrenie proponują kolejne czynności i gesty, które je obrazują. Liczba czynności i ich obraz zależy od wyobraźni uczestników.

Tu prawą mam rękę
a tu lewą mam,
jak praczki pracują,
pokażę ja wam:

– Tak piorą, tak piorą przez cały Boży dzień/x2

– Tak płuczą…

– Wyżymają…

– Strzepują…

– Tak wieszają…

– Maglują…

– Składają…, itd.

Na podst. J. Kurant, Radosne dzieciństwo. Gry i zabawy kujawskich dzieci, Włocławek 2008, s. 129

UPRAWA ROLI

Co ze zbożem się dzieje

Kto chce widzieć, kto chce słyszeć, co się z zbożem dzieje
oto tak, oto tak ojciec zboże sieje

Kto chce wiedzieć, kto chce słyszeć, jak się zboże zżyna?
Oto tak, oto tak żniwo się zaczyna…

Kto chce widzieć, kto chce słyszeć, jak się zboże suszy
oto tak, oto tak w polu postać musi

Kto chce widzieć, kto chce słyszeć, jak się zboże młóci
oto tak, oto tak cep się z kłosem kłóci

Kto chce widzieć, kto chce słyszeć, skąd tak mąki wiele
oto tak, oto tak wiatrak ziarno miele

Mel. i tekst na podst. wiersza J. Porazińskiej – M. Domachowska, por. J. Cieślikowski, Wielka zabawa, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1985, s.56

KOLĘDOWANIE

Królowie jado, korony kłado
A skąd, skąd? A skąd, skąd?
Od wschodu słońca szukają końca zbawienia swojego

Skarb otwierają, dary dawają
A komu? A komu?
Wielcy panowie, możni królowie Dzieciątku małemu

Bóg się dziś rodzi, na świat przychodzi
A po co? A po co?
Przyszedł na ziemię, by ludzkie plemię od piekła wybawić

Tekst i mel. na podst. Muzyka Źródeł, Kaszuby [CD], Polskie Radio S.A., Warszawa

KULINARIA

Nie wypędzę bydła z rana

Piosenka kujawska opowiadająca o trudnościach w pieczeniu chleba. Poszczególne zwrotki można ilustrować gestem.

Nie wypędzę bydła z rana tulaj to
Bo się boję Maryjana
Hej to fiko może
Karolikum fikum tajtum tajtum

Bo Maryjan siedzi w lipie
i wytrzeszcza na mnie ślipie

Pytał mnie się jeden głupiec
Czy ja umiem chlebek upiec

A ja się też przyczyniłam
Na bochenek zarobiłam

W poniedziałek zaczyniłam
A we wtorek osoliłam

A w środę chleb zrobiłam
W czwartek w piecu napaliłam

A w piątek go już wsadziłam
A w sobotę rozkroiłam

A w niedzielę już go zjadłam
Pytała mnie się sąsiadka

Taki mi się chlebek zdarzył
Że pod skórkę kotek właził

A ze środka woda ciekła
A spod skórki mysz uciekła

A ja wołam kici kici
A on jeszcze kitką kręci

Tekst i mel. na podst. Muzyka Źródeł, vol. 20, Kujawy [CD], Polskie Radio S.A., Warszawa

MUZYKA I WESELE

Tradycyjna kapela ludowa składała się często z instrumentu melodycznego – skrzypiec lub klarnetu, instrumentu perkusyjnego – bębna, zwanego też barabenem lub bębenka obręczowego, oraz instrumentu dającego podstawę rytmiczną i basową – basów.

Zabawy dla małych dzieci

Ten paluszek to jest dziadziuś…

Zabawa manipulacyjna – „paluszkowa”. Razem z dzieckiem lub dziećmi wskazujemy kolejno palce dłoni, od największego (kciuka), do najmniejszego, nazywając je:

Ten paluszek to jest dziadziuś, a ten obok to babunia
Ten paluszek to jest tatuś, obok niego jest mamunia
A ten to dziecinka mała – ot i rodzinka cała!

Kapliczka

Zabawa manipulacyjna – „paluszkowa”, w parze, orientowanie części twarzy. Wskazujemy kolejno oczy, brodę i czoło towarzysza zabawy (dziecka), a na słowa „idzie dziadunio” przemieszczamy się po niej dwoma palcami, jakby były nogami. Na końcu pociągamy za „sznureczek”, czyli za nos dziecka, mówiąc „dendele, dendele, dendele!”

Tu świcka, tu świcka,
tu kościółek, tu kaplicka
Tu dzwoneczek, tu dzwonnicka,
Idzie dziadunio do dzwonnicki i pociąga za śnurecek:
„Dendele, dendele, dendele!”

Na podst. J. Cieślikowski, Wielka zabawa, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1985, s.96

Zabawa manipulacyjna – „paluszkowa”. Wyciągamy podniesione dłonie przed siebie grzbietami do twarzy. Krzyżujemy ręce. Zahaczamy palce obu dłoni o siebie, od najmniejszego, do wskazującego. Tak złączone obie dłonie przekładamy przez koszyczek z ramion dołem, palcami w kierunku piersi i w górę. Poruszamy kciukiem – „kominiarzem” wystającym ze splecionego tak koszyczka z dłoni – „komina”.

Idzie kominiarz po drabinie
Fiku-miku
Już w kominie

Zabawy ze śpiewem

Czarny baran

Gdzieżeś ty bywał, czarny baranie?
We młynie, we młynie, mościwy panie.

Cóżeś tam robił, czarny baranie?
Mełł mączkę, mełł mączkę, mościwy panie.

Cóżeś tam jadał, czarny baranie?
Kluseczki z miseczki, mościwy panie.

Cóżeś tam pijał, czarny baranie?
Miód, mleczko, miód, mleczko, mościwy panie.

Gdzieżeś tam sypiał, czarny baranie?
Z młynarką, pod miarką, mościwy panie.

Jakże cię bili, czarny baranie?
Łup cup cup, łup cup cup, mościwy panie.

Jakżeś uciekał, czarny baranie?
Hop sasa do lasa, mościwy panie

Na podst. J. Kurant, Radosne dzieciństwo. Gry i zabawy kujawskich dzieci, Włocławek 2008, s. 110-111

Niedźwiedź

W leśnej chatce przed laty
Sine wize wajze
mieszkał niedźwiedź kudłaty
sine wize wajze
A tego niedźwiedzia
stale ktoś odwiedzał
Open dopen buten kopen
sine wize wajze
Przyszedł raz… / Przyszła tedy… / Przyszedł do niego…, etc.
Uczestnicy wymieniają zwierzęta – gości i wspólnie wymyślają rymowane formułki na ich temat.

Tekst i mel. z wykorzystaniem motywów tradycyjnych – M. Domachowska

Kokoszka niebożka

Kokoszka niebożka
Złote jajka niosła x2

Kokoszeczka niebożeczka
Nie ma piórka ni czubeczka

Ja pani, ty pani
Nikto nas nie zgani
(tłuczmy się – czym mamy;)

Na podst. G. Dąbrowska, Taniec w polskiej tradycji. Leksykon, wyd. Muza SA, Warszawa 2005/2006.

Wieczór Torunia

„Wieczór Torunia” – cudnaja gazieta
A w tej gaziecie dowcipasów moc
Sam w niej znalazłem kilka do kompleta
A teraz chciałbym opowiedzieć wam:
Ref. Ana chr, a fu, prr (dźwięki „chrumkania”, dmuchania, prychania)
Cudnaja gazieta
Ana chr, a fu, prr
Dowcipasów moc

Tekst i melodia przejęte w trad. ustnej na obozie harcerskim.

Zabawy integracyjne

Zabawa integracyjna

Uczestnicy kolejno wymieniają swoje imię i rymowaną formułkę oraz obrazują słowa gestem. Kolejne osoby muszą powtórzyć wszystkie poprzednio wymienione imiona, formułki i gesty.

Np. Marta grzechu warta (+gest zasłaniania ust) – Agnieszka już tu nie mieszka (+gest przekręcania klucza w zamku), Katarzyna chwasty ścina (+gest koszenia kosą), etc.

Komórki do wynajęcia

Wersja 1.

Uczestnicy stojąc w kręgu rysują kredą na podłożu lub kijem na piasku kółka wokół swoich stóp. Stoją w swoich „komórkach” a jeden z nich – bez miejsca – zostaje w środku koła. Środkowy podchodzi kolejno do każdego i pyta
„Czy są komórki do wynajęcia?”.
Odpowiedź każdorazowo brzmi „Nie”.
W czasie tych dialogów pozostali gracze zręcznie zamieniają się miejscami – po sąsiedzku lub po przekątnej itd. Środkowy gracz próbuje wykorzystać okazję i zastąpić kogoś na chwilowo wolnym miejscu. Ten, kto zostanie bez swojej „komórki” zaczyna zabawę od nowa.

Na podst. J. Kurant, Radosne dzieciństwo. Gry i zabawy kujawskich dzieci, Włocławek 2008, s. 47

Wersja 2.

Krzesła lub siedziska ustawione w kole w liczbie o 1 mniej niż uczestników zabawy. Na dźwięk piosenki wszyscy chodzą lub tańczą wokół siedzisk. Gdy nastąpi przerwa w śpiewie lub inny umówiony sygnał – wszyscy próbują zająć miejsce. Gracz, dla którego zabrakło siedziska – odpada. Przed każdą kolejną rundą odstawia się jedno siedzisko z koła.

Cztery kąty

Zabawa dla pięciorga uczestnikow. Cztery osoby ustawiają się w narożnikach prostokąta, jedna osoba jest w środku.

Na zawołanie “Cztery kąty a piec piąty!” wszyscy zamieniają się miejscami. Osoba, która nie znajdzie miejsca w jednym z kątów zostaje na środku.

Mało nas

Mało nas, mało nas
do pieczenia chleba
Jeszcze nam, jeszcze nam
…(imię) tu potrzeba

Dużo nas, dużo nas
do pieczenia chleba
Więc już nam, więc już nam
…(imię) nie potrzeba

Dobieranka/wykluczanka, na podst. J. Gorzechowska, M. Kaczurbina, Mało nas, mało nas …, Warszawa 1978, s. 62-63

Czapnik

Chłopcy ustawiają w odstępach trzy czapki. Kolejno obiegają szereg czapek, każdy według innej, z góry ustalonej (na rysunku) trajektorii. Każdy zaczyna trzy takty po poprzedniku. Kto podczas obiegu nie potrąci czapkę lub kolegę – odpada lub daje fanta.

Oji, czopki, moje czopki
Kto przegroł – do gorzołki (do zabowki)

Na podst. J. Kurant, Radosne dzieciństwo. Gry i zabawy kujawskich dzieci, Włocławek 2008, s. 108-109

Co się zmieniło?

Uczestnicy układają na podłodze lub stole kilka przedmiotów i przyglądają im się. Każdy kolejno zgaduje w danej turze – zamyka oczy lub odwraca się, a pozostali w tym czasie zamieniają dwa przedmioty miejscami lub zabierają jeden z nich. Po otwarciu oczu zgadujący próbuje wykryć, co się zmieniło.

Na podst. J. Kurant, Radosne dzieciństwo. Gry i zabawy kujawskich dzieci, Włocławek 2008, s. 88

Trzymaj – puść

Zabawa na refleks i koncentrację. Wszystkie osoby biorące udział w grze chwytają chustę. Osoba prowadząca podaje dwie komendy zmieniając je według swojego uznania. “Trzymaj” i “Puść”. Znaczenie komend jest odwrócone to znaczy, że słysząc komendę “Trzymaj” należy puścić hustę i odwrotnie.