Szkoły tradycji 

 przekaz – rozwój – praktyka  

 Maciej Żurek  

…powrót do “Szkoły tradycji”

Istotą działania Szkół Tradycji jest tworzenie w społecznościach wiejskich warunków, w których stara, miejscowa muzyka mogłaby być przekazywana (1), rozwijana (2) i praktykowana zgodnie ze swoim przeznaczeniem (3).

1. Chodzi o poszukiwanie naturalnych, nie warsztatowych sytuacji przekazu treści kulturowych, wśród których muzyka jest tylko jednym z licznych elementów tego przekazu. Przekaz ten nie ma przewidywalnej struktury, odbywa się w sposób niezaplanowany, na przykład w sytuacjach, w których mamy możliwość mieszkania u muzykantów i towarzyszenia im w życiu codziennym. Oprócz muzyki stykamy się wówczas z takimi elementami kultury, na które nigdy nie zwrócilibyśmy uwagi w sytuacji warsztatowej. W takich warunkach ciężar odpowiedzialności za proces przekazywania wiedzy spoczywa na „uczniach”. To od ich zdolności obserwacji, od umiejętności zadawania pytań zależy skuteczność tego przekazu – nic przecież w kulturze tradycyjnej nie jest podane wprost. Drugim ważnym aspektem przekazu jest wymiana: żyjąc blisko nosicieli tradycji, mamy wyjątkową możliwość odwdzięczenia się i pomocy w błahych z pozoru czynnościach codziennych. Dla młodych narąbanie drzewa, pomoc w pracach gospodarskich czy drobne naprawy w obejściu nie stanowią większej trudności, a – wbrew pozorom – mogą być źródłem ciekawej nauki.

2. Tradycja może rozwijać się w sposób nieprzerwany. W takim ujęciu muzyka tradycyjna nie jest traktowana jako zbiór zamknięty, ale jako nieskończony obszar, w którym istnieje możliwość pojawiania się „nowego”, co w gruncie rzeczy wynika z bardzo „starego” sposobu myślenia. Jako żywo przypomina się skrzypek Jan Gaca z Przystałowic Małych, który, grając starodawne mazurkowe nuty, mówił o nich: „to taki Mazurek, że wczoraj spać nie mogłem i tak mi się wymyśliło!”. Bynajmniej nie chodzi tu o tworzenie „folkowych inspiracji”, ale o traktowanie muzyki tradycyjnej w taki sposób, w jaki dawniej traktowali ją jej twórcy i wykonawcy, a więc jako pole twórczości i improwizacji. Aby jednak improwizować mazurki w taki sposób, by mazurkami pozostały, trzeba poznać miejscowy idiom muzyczny oraz niepisany, nieusystematyzowany, ale bardzo konkretny kanon muzyczny. Dopiero wówczas pojawiają się warunki do improwizacji. By wyruszyć w zapustnej kompanii Kusoków, która w ostatni dzień karnawału wyczyniała niegdyś najdziwniejsze harce, nie wystarczy wiedzieć, za kogo Kusoki przebierały się sto lat temu, ale trzeba umieć wyobrazić sobie, za kogo przebrałyby się dziś. Jednym słowem kwestia rozwoju tradycji to odpowiedzialne zadanie nieustannego aktualizowania tradycyjnych form i włączania ich w dialog z nowoczesnością w taki sposób, by przez miejscowych formy te wciąż były rozpoznawane jako miejscowe, a jednocześnie, by mogły utrzymywać swą starodawną żywotność. To zadanie jest jednym z ważniejszych obszarów pracy Szkół Tradycji.

3. Fundamentalną funkcją tradycyjnej muzyki jest – najogólniej rzecz ujmując – towarzyszenie spotkaniom wiejskiej wspólnoty. Żadne doniosłe spotkanie nie mogło obejść się bez tańców lub gromadnego śpiewu. Dwie rzeczy wydają się przy tym istotne: po pierwsze, w tradycyjnym muzykowaniu nie istniał podział na wykonawców i biernych odbiorców, muzyka wymagała wysokiej kompetencji od każdego niemal członka lokalnej wspólnoty. Pieśni były wszak po to, by śpiewać je wspólnie (między innymi stąd ich pozorna monotonia i niebywała czasem długość), muzyka instrumentalna wymagała kompetentnych tancerzy, którzy wiedzieli, kiedy należy strzelić obcasem i jak zaśpiewać zadziorne wyrywasy, co z kolei „podkręcało” muzykantów do jeszcze bardziej ekspresyjnej gry. Mówiąc inaczej – muzyka tradycyjna to rodzaj figury zbiorowej, której restytucja jest jednym z zadań Szkół Tradycji. Po drugie, środowiskiem tradycyjnych form muzycznych było święto. Wspólne celebrowanie ważnych dla całej wspólnoty wątków wymagało odpowiedniego ich uświetnienia, a niekiedy uświęcenia. Odbywało się to nie dzięki przemowie wygłaszanej z estrady przez ważne persony, lecz przez uwspólnione, ustalone tradycją środki, na przykład muzykę i pieśń. Zadaniem Szkół Tradycji jest poszukiwanie aktualnych osi celebracji i ich adekwatnych form, w których miejscowa nuta mogłaby na powrót pełnić swoją funkcję.

Pin It on Pinterest

Share This